Hôm 2/11 Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã trình trước Quốc hội xem xét phê chuẩn Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương CPTPP.
Các Đại biểu sẽ nghiên cứu và dự kiến đến ngày 12/11 Quốc hội sẽ phê chuẩn thông qua Hiệp định.
Một nội dung rất đáng lưu ý theo Hiệp định này là Việt Nam sẽ có các tổ chức công đoàn độc lập bên cạnh một tổ chức công đoàn do nhà nước nắm giữ lâu nay là Tổng liên đoàn lao động Việt Nam.
Đây thực sự là một thách thức mới mẻ đối với các ban ngành quản lý nhà nước hiện nay.
Để đóng góp thêm cho sự hiểu biết về hoạt động của Công đoàn độc lập, tôi xin kể một câu chuyện về cuộc đấu tranh giữa công đoàn ngành than và chính phủ Anh được kể trong cuốn hồi ký của bà Magaret Thatcher như sau.
Đàm phán và thỏa hiệp
Cuốn hồi ký của bà Thatcher nổi bật lên cho thấy một thời lượng lớn các hoạt động của chính phủ là nhằm giải quyết đối phó với các yêu sách của tổ chức công đoàn.
Điều đó cho thấy các tổ chức công đoàn từng có ảnh hưởng to lớn lên đời sống chính trị xã hội nước Anh ra sao.
Trong thời kỳ bà Thatcher làm Thủ tướng, Công đoàn ngành than đã đưa ra một số yêu sách kinh tế và tiến hành đình công. Chính phủ của bà Thatcher phải lên kế hoạch đối thoại giải quyết với công đoàn.
Bà Thatcher viết: ‘Đối với hiểm họa mà Liên đoàn thợ mỏ Quốc gia đặt ra cho chính phủ và đất nước cũng vậy. Dĩ nhiên chúng tôi biết rằng giới thợ mỏ và công nhân ngành điện nắm giữ lá bài gần như không thể đánh bại trong các cuộc đàm phán tiền lương, bởi vì họ có thể ngắt nguồn cung điện cho sản xuất và sinh hoạt’.
Để đảm bảo các yếu tố cho việc đàm phán chính phủ nhận được báo cáo là lượng than dự trữ vẫn đủ đảm bảo cho mùa đông trong một quãng thời gian nhất định, mà theo đó người ta tính toán rằng nếu công nhân không chịu đi làm lại thì sẽ không có lương và sẽ không trụ được lâu trong vụ đình công.
Nhưng sau đó vụ việc bê bối thêm khi chính phủ không tính lường được là than dự trữ vẫn còn nhiều nhưng lại không thể vận chuyển đến nơi cần nó do công đoàn ngành than biểu tình ngồi ngăn chặn các đoàn xe chuyên chở.
Sản lượng điện được tính là sẽ sụt giảm xuống chỉ còn 25% mức cung bình thường, khiến cho việc cắt giảm điện xảy ra ở nhiều nơi, trong khi Bộ trưởng tư pháp lại báo cáo rằng phần lớn các cuộc biểu tình của công nhân đều hợp pháp.
Theo luật hình sự một số vụ bắt giữ đã được thực hiện nhưng Bộ trưởng tư pháp báo cáo rằng ‘các hoạt động của những người biểu tình khiến cảnh sát đối diện với những quyết định khó khăn và nhạy cảm’. Ý muốn nói rằng không dễ gì để sử dụng cảnh sát trấn áp vì việc biểu tình vẫn trong khuôn khổ pháp luật.
Không còn cách nào khác và ngay từ trước đó một số yêu sách đơn giản đã được chính phủ chấp nhận giải quyết cho công nhân, nhưng nhiều vấn đề khác chính phủ thấy không thể chấp nhận.
Một số giải pháp tiếp tục được đưa ra đó là chính phủ tìm cách tác động đến một nhóm nhỏ công nhân chấp nhận đi làm lại. Nhưng những người này lại bị những người còn lại đe dọa và tấn công nên chính phủ phải tìm cách bảo vệ họ. Một số chương trình truyền hình được phát đi và mời một số bà vợ công nhân lên nói chuyện về đời sống gia đình.
Cùng với đó là một số nhân nhượng tiếp theo từ phía chính phủ, cuối cùng phía công đoàn cũng chấp nhận thỏa hiệp đi làm lại và vấn đề được giải quyết.
Câu chuyện được kể lại theo góc nhìn của bà Thủ tướng là người chịu trách nhiệm giải quyết sự vụ nên có đôi chỗ thiên kiến đổ phần lỗi về phía người lao động.
Nhưng có thể hiểu, để đạt được đến kết quả thỏa thuận với chính phủ, phía công đoàn cũng đã làm được rất nhiều việc tốt cho người lao động đó là nhiều yêu sách về quyền lợi đã được đáp ứng.
Họ đã buộc chính phủ phải công khai minh bạch tất cả những chính sách tài chính liên quan đến quyền lợi của người lao động. Buộc chính phủ phải giải trình về các vấn đề một cách thuyết phục rõ ràng.
Cùng với đó là báo chí cũng góp phần làm rõ tất cả quan điểm của các bên, để cho công luận thấy được sự hợp lý đúng đắn là như thế nào mà nếu bên nào quá đáng sẽ mất đi sự ủng hộ.
Đó là một bài học đối thoại đấu tranh rất hay giúp hình dung về những chuyện có thể xảy ra ở Việt Nam trong tương lai khi có các tổ chức công đoàn độc lập.
Không còn cách nào khác, Chính phủ và các ban ngành hiện nay cần nâng cao năng lực nội tại, chấp nhận những nguyên tắc chuẩn mực cao trong tổ chức và hoạt động, để đáp ứng với đòi hỏi của thực tiễn mới.
Điều đó thực ra là áp lực tích cực tốt cho cả nhà nước và xã hội.
Một kinh nghiệm cần được lưu ý đó là ở phương Tây người ta có câu thành ngôn “chính trị là sự thỏa hiệp”.
Là bởi vì trong nhiều trường hợp chính phủ chỉ là một trong nhiều chủ thể tham gia vào các đàm phán thỏa thuận.
Khi đó sự hợp lý đúng đắn dựa trên nền tảng nhận thức duy lý về sự vật hiện tượng mới là cái chi phối mối quan hệ chứ không phải là lối quản lý dựa nhiều vào quyền lực nhà nước áp đặt một phía như lâu nay ở Việt Nam.
Hướng đi tất yếu
Việc ký kết và phê chuẩn Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương CPTPP là một tiến bộ rất tốt đưa đẩy hệ thống đi về hướng tất yếu.
Công đoàn tổ chức của người lao động, là lực lượng dân sự mạnh nhất trong đời sống xã hội, nếu không tính đến lực lượng vũ trang và các đảng phái chính trị.
Có thể nói một khi đã chấp nhận để người lao động thành lập các tổ chức công đoàn độc lập, thì sẽ không còn xa cái ngày mà quyền tự do lập hội sẽ được chấp nhận cho thực thi để người dân tự chăm lo đời sống lợi quyền.
Và đừng nghĩ rằng các hoạt động của công đoàn chỉ biết chống chính phủ. Không phải vậy, các hoạt động của công đoàn độc lập đều nằm trong khuôn khổ luật pháp mà vũ khí mạnh nhất của họ chỉ là đình công.
Vai trò của công đoàn độc lập là để đảm bảo cho lợi ích xã hội phải được phân bổ công bằng. Người lao động là những người có hiểu biết và có trách nhiệm với gia đình, cái mà họ cần là được chỉ ra quyền lợi đúng đắn và hợp lý là như thế nào.
Họ có chung mối quyền lợi với giới chủ và chính phủ về sự phát triển của nền kinh tế. Họ cũng sẽ chịu tác hại nếu sản xuất kinh tế đình trệ đi xuống.
Cho nên cái mà mọi người cần là tăng cường sự hiểu biết về vai trò sứ mệnh của công đoàn độc lập cũng như hiểu được những nguyên lý ẩn chứa đằng sau mỗi sự vận động xã hội.
Đời sống xã hội cần được trả lại cho nó sự phong phú đa dạng của những mối bận tâm và cách thức chăm lo tổ chức cuộc sống, mà rốt cuộc cuối cùng sẽ là quyền tự do lập hội.
Bài đã đăng trên BBC News Tiếng Việt tại đây: Google Search ‘Việt Nam thiếu kinh nghiệm về công đoàn độc lập?’