Quốc Hội mới thông qua Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự, đã bãi bỏ hình phạt tử hình ở tám tội danh. Rất nhiều người bị tuyên án tử hình trước đây giờ đây sẽ được chuyển hình phạt thành án chung thân.
Nhiều người trong số họ là những người đã bị giam giữ kéo dài nhiều năm, năm bảy năm hoặc có thể nên tới hàng chục năm.
Dù thời gian giam giữ đối với số phận của tử tội có khổ cực nhưng dù sao tới nay họ cũng đã may mắn giữ được mạng sống và có cơ hội trở về với cuộc đời thường nhật sau khi tiếp tục chấp hành thời gian thụ án theo quy định.
Nhưng với quy định trong dự thảo vừa mới đây của Tòa án nhân dân tối cao về quy trình xem xét bản án tử hình trước khi thi hành án, quãng thời gian rút ngắn chỉ hơn một năm tính từ khi bản án phúc thẩm được tuyên ra cho tới ngày quyết định việc thi hành, đó là quãng thời gian quá ngắn.
Điều đó sẽ lấy đi cơ hội sống sót của rất nhiều tử tù, bởi nếu thời gian cứu xét kéo dài họ còn có hy vọng được sống nhờ những sự thay đổi của pháp luật do sự phát triển tiến bộ về nhận thức pháp lý.
Lấy ví dụ năm 1999 bộ luật hình sự quy định hình phạt tử hình đối với các tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và tội cướp tài sản, đến năm 2009 Quốc Hội đã bãi bỏ hình phạt tử hình đối với các tội danh này, nếu một người phạm tội và bị kết án trong thời gian đó và thời gian cứu xét kéo dài họ sẽ được giữ được mạng sống khi có sự thay đổi quy định pháp luật.
Hoặc năm 2009 bộ luật hình sự quy định hình phạt tử hình đối với tội danh tàng trữ trái phép chất ma túy nhưng đến năm 2015 thì đã bãi bỏ, chỉ trong khoảng thời gian 6 năm thôi đã có sự thay đổi nhận thức pháp lý ảnh hưởng tới tính mạng rất nhiều người.
Việt Nam là quốc gia đang trên đà phát triển, điều kiện kinh tế xã hội phát triển thay đổi từng ngày, cùng với đó nhận thức hiểu biết pháp lý của người dân và các ban ngành cũng ngày một tiến bộ, sự nắm bắt hiểu biết về các chân lý giá trị cũng ngày một mở rộng ra và thấu triệt hơn.
Trong bối cảnh đó điều nên làm là hãy giữ sự hoài nghi lành mạnh đối với chính các quy định pháp luật hiện tại cùng với ý niệm công lý xung quanh nó, rằng quy định có thể sẽ thay đổi vào một ngày nào đó, để từ đó có lối ứng xử giải quyết phù hợp, điều này đặc biệt quan trọng và có ý nghĩ đối với vấn đề về tính mạng con người.
Hàn Quốc là nước vẫn còn hình phạt tử hình trên danh nghĩa nhưng họ đã không thi hành án tử hình trên thực tế suốt 27 năm qua, từ 1998, như thế có thể hình dung rằng đã có những tử tội bị kết án trước và sau năm 1998 tới nay vẫn không bị thi hành án.
Được biết Hàn Quốc thuộc vào nhóm 24 quốc gia mặc dù trên luật danh nghĩa vẫn có án tử hình nhưng đã không thi hành án tử hình trên thực tế.
Điều đó cũng có nghĩa rằng nhiều quốc gia chấp nhận giải pháp giam giữ tử tội nhiều năm, có thể một số trong đó sẽ chết trong thời gian giam giữ hoặc được giảm xuống chung thân. Thì đó cũng là một giải pháp chấp nhận được vì dù sao cũng nhân đạo hơn là thi hành án.
Bởi vậy điều nên làm với Việt Nam là hãy chấp nhận việc giam giữ kéo dài và nên đầu tư cải thiện môi trường điều kiện giam giữ đối với tử tù.
Tham khảo Nhật Bản, Thái Lan
Tìm hiểu tham khảo ChatGPT(*) thì được biết, tính đến đầu năm 2025 toàn Nhật Bản có 107 tử tù đang chờ thi hành án.
Số liệu thi hành án trong năm năm trở lại đây như sau.
Các năm 2020, 2021, 2023, 2024, 2025 không thi hành án trường hợp nào.
Năm 2022 thi hành án 01 trường hợp.
Số liệu thi hành án nhỏ giọt cho thấy nhiều tử tội cũng ở trong tình trạng giam giữ kéo dài.
Ở Thái Lan, theo các tính toán ở vào thời điểm khác nhau thì số liệu về án tử hình như sau.
Báo cáo của FIDH và UCL ngày 27 tháng 3 năm 2025 cho biết rằng số người đang chịu án tử hình tại Thái Lan là 364 người.
Một số liệu khác, theo báo cáo của một phiên điều trần tại Liên Hợp Quốc trong tháng 8 2024, con số này là 398 tù nhân đang chịu án tử hình.
Lần thi hành án gần nhất ở Thái Lan là một tử tù vào năm 2018, cách nay đã 7 năm, trường hợp gần nhất kế tiếp trước đó là một tử tội được thi hành án vào năm 2009, khoảng cách giữa hai lần thi hành án là 9 năm.
Theo một thông lệ tiêu chuẩn quốc tế, nếu một quốc gia trong thời gian 10 năm liên tiếp không thi hành án sẽ được xếp vào diện quốc gia bãi bỏ án tử hình trên thực tế và Thái Lan đang dần tiến gần tới mốc này.
Với số liệu về tử tội chờ thi hành án và số liệu về những trường hợp đưa đi tiêm thuốc như vậy có thể hình dung rằng các tử tội ở Thái Lan cũng ở trong hoàn cảnh giam giữ kéo dài.
Tóm lại, việc các nước giam giữ tử tội kéo dài là một thực tế dù sao cũng là giải pháp tình thế có tính nhân đạo hơn là đem người đi thi hành án tử hình.
(*) Lưu ý: thông tin số liệu tham khảo từ chatgpt cho nên bài viết chỉ có tính chất tham khảo và mọi người hãy tự kiểm chứng thêm qua các nguồn khác nhau.
Luật sư Ngô Ngọc Trai