Hôm 31/10/2025, diễn viên Trương Ngọc Ánh bị Phòng Cảnh sát kinh tế Công an Thành phố Hồ Chí Minh bắt tạm giam về hành vi lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
Bà Trương Ngọc Ánh, 49 tuổi, cựu Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Bất động sản Đất Rồng bị cáo buộc lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt hàng nghìn lượng vàng, hàng chục tỷ đồng của đối tác.
Công chúng biết tới bà Ánh qua những vai diễn trong các bộ phim điện ảnh nổi tiếng. Hình ảnh bà Ánh bị bắt giữ được nhiều người trên mạng xã hội chia sẻ bàn luận.
Từ sự việc này tôi cho rằng nên cho bà Trương Ngọc Ánh được đặt tiền bảo đảm thay thế cho biện pháp ngăn chặn bắt tạm giam.
Đặt tiền bảo đảm
Trong lĩnh vực tư pháp hình sự có một chế định là đặt tiền bảo đảm thay thế cho biện pháp ngăn chặn bắt tạm giam.
Đây là chế định pháp lý có lợi nhiều nhất cho cộng đồng doanh nhân, phù hợp với tinh thần hiện nay là coi trọng các hoạt động kinh tế tư nhân, coi trọng tầng lớp doanh nhân.
Cũng phù hợp với quan điểm chủ trương mới đây về không hình sự hóa quan hệ pháp luật dân sự, sử dụng các biện pháp dân sự, hành chính thay cho việc xử lý hình sự trong những vụ việc có thể.
Một ví dụ là năm 2018, bà Mạnh Vãn Chu, Giám đốc tài chính tập đoàn Huawei của Trung Quốc, bị Tòa án Canada ra lệnh bắt giữ theo yêu cầu hỗ trợ tư pháp từ phía Mỹ. Bà Chu bị cáo buộc đã có hành vi làm ăn với Iran vi phạm lệnh cấm vận của Mỹ.
Sau khi bà Chu bị bắt giữ một thời gian ngắn các luật sư đã giúp bà Chu đặt tiền bảo đảm để được tại ngoại ở Canada để chờ phán quyết của tòa án nước này.
Báo chí đưa tin khi ấy cho biết tài sản bảo đảm gồm 7,5 triệu đô la Mỹ và một tòa nhà ở Canada, đồng thời mang còng điện tử theo dõi và giao nộp hộ chiếu.
Đó là ví dụ về chế định pháp luật tiến bộ đặt tiền bảo đảm thay cho biện pháp bắt ngăn chặn. Cũng nên biết rằng số tiền bảo đảm sẽ được hoàn trả cho người nộp sau khi hầu tòa xong xuôi. Nếu bị tòa kết án là có tội thì người đặt tiền bảo đảm dù được nhận lại tiền nhưng sẽ vẫn phải chấp hành hình phạt tù theo phán quyết của tòa.
Chế định đặt tiền để bảo đảm chỉ áp dụng trong quá trình tố tụng vụ án, khi mà về nguyên tắc người đặt tiền bảo đảm chưa bị coi là có tội theo bản án của tòa có hiệu lực pháp luật.
Ở Việt Nam từ lâu nay cũng đã có quy định về đặt tiền bảo đảm nhưng do nhiều hạn chế khiến cho việc thực hiện rất hiếm gặp trên thực tế. Theo một thông tư năm 2018 mức tiền đặt để bảo đảm quy định cụ thể như sau:
Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án quyết định mức tiền cụ thể mà bị can, bị cáo phải đặt để bảo đảm, nhưng không dưới:
Ba mươi triệu đồng đối với tội phạm ít nghiêm trọng; Một trăm triệu đồng đối với tội phạm nghiêm trọng; Hai trăm triệu đồng đối với tội phạm rất nghiêm trọng; Ba trăm triệu đồng đối với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
Số tiền như trên chỉ là nhỏ đối với nhiều doanh nhân. Nhiều người ví như nghệ sĩ diễn viên Trương Ngọc Ánh sẵn sàng bỏ ra số tiền đó để được tại ngoại thay vì bị giam giữ. Nhưng với những tiêu chuẩn điều kiện giới hạn khắt khe khiến việc áp dụng hiếm khi được thực hiện.
Nguyên nhân đằng sau đó là do quy trình cách thức giải quyết vụ án hình sự hiện tại chú trọng quá nhiều vào việc lấy cung mà việc giam giữ lại phục vụ thuận lợi cho hoạt động này.
Thiết nghĩ trong xu hướng pháp luật đề cao coi trọng quyền con người, quyền của bị can bị cáo cũng cần được coi trọng.
Việc giải quyết vụ án cần thực hiện đúng quy định về quyền trình bày lời khai của bị can, theo đó khai báo là quyền chứ không phải nghĩa vụ. Đó là một cách viết khác cho phù hợp với bối cảnh phát triển của nền tư pháp về một chế định đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng là quyền im lặng.
Việc chứng minh tội phạm khi đó cần chú trọng việc xác định nhân chứng, thu thập chứng cứ vật chất, dữ liệu điện tử, là những chứng cứ có tính khách quan để giải quyết vụ án.
Khi ấy việc bắt giam giữ sẽ trở về với đúng ý nghĩa là biện pháp ngăn chặn nghi phạm bỏ trốn hoặc tiếp tục phạm tội, thay vì là biện pháp phục vụ cho việc lấy lời khai thu thập chứng cứ.
Và cũng chỉ khi đó biện pháp đặt tiền đảm bảo mới kỳ vọng được áp dụng phổ biến.
Nên quy định trong luật
Trong một diễn biến khác, cũng hôm 31/10/2025, Viện kiểm sát nhân dân tối cao ra văn bản thông báo rút kinh nghiệm từ vụ án Gà Lôi trắng.
Trong vụ án đó một người đàn ông là Thái Khắc Thành đã mua một gặp Gà Lôi trắng là loài thuộc danh mục động vật nguy cấp quý hiếm. Bằng sự khéo léo của người chăn nuôi ông Thành đã nhân giống cặp gà lên thành một đàn 13 con.
Nội dung vụ án đã được nêu trong bài gần đây “Từ vụ án Gà Lôi trắng nghĩ về phát triển nền tư pháp”.
Trong văn bản rút kinh nghiệm của Viện kiểm sát có một nội dung rằng việc bắt tạm giam đối với bị can là không cần thiết, bởi bị can có nhân thân tốt, nơi cư trú rõ ràng.
Quan điểm như thế tôi cho rằng là hợp lý, với hành vi nuôi nhốt nhân giống động vật quý hiếm để bán kiếm lời như một hoạt động kinh tế, hành vi đó không có tính chất bạo lực xã hội để bị can phải bỏ trốn trong khi vẫn còn gia đình vợ con.
Tôi cho rằng không chỉ trong vụ án này mà trong nhiều vụ án hình sự nói chung các cơ quan cần tiết giảm việc bắt tạm giam mà thay vào đó sử dụng các biện pháp bảo đảm như đặt tiền để bị can được tại ngoại.
Hoạt động tố tụng cần chú trọng nhiều hơn tới nguyên tắc “không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của tòa án có hiệu lực pháp luật”.
Điều đó sẽ phù hợp với những bước tiến bộ phát triển của nền tư pháp.
Ngoài ra việc đặt tiền bảo đảm là để thay thế cho việc bị bắt tạm giam, cho nên quy định về đặt tiền bảo đảm phù hợp với nội dung của Luật thi hành tạm giữ, tạm giam.
Do đó nên đưa quy định về đặt tiền bảo đảm từ văn bản thông tư dưới luật lên quy định ngay trong Luật thi hành tạm giữ, tạm giam để tăng tính pháp lý giúp cho việc thực hiện.
Hiện tại Luật thi hành tạm giữ, tạm giam đang được Quốc hội thảo luận sửa đổi tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, các cơ quan nên cân nhắc việc đưa vào, trường hợp gấp quá thì có thể đưa vào trong lần sửa đổi sau.
Luật sư Ngô Ngọc Trai