Từ 1/1/2018 Bộ luật hình sự mới của VN có hiệu lực sẽ xử lý hình sự đối với Pháp nhân thương mại phạm tội.
Đây là một bước tiến mới của luật hình sự VN tiệm cận với luật pháp quốc tế.
Theo đó các doanh nghiệp hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận nếu có vi phạm đều sẽ bị xử lý hình sự, không phân biệt là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hay trong nước.
Bộ luật hình sự quy định mọi pháp nhân thương mại phạm tội đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt hình thức sở hữu và thành phần kinh tế.
Luật sẽ nghiêm trị các doanh nghiệp phạm tội dùng thủ đoạn tinh vi, có tính chất chuyên nghiệp hoặc cố ý gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
Nhưng sẽ khoan hồng đối với doanh nghiệp tích cực hợp tác với cơ quan tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án, tự nguyện sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại gây ra, chủ động ngăn chặn hoặc khắc phục hậu quả xảy ra.
Hình phạt áp dụng đối với pháp nhân thương mại gồm có phạt chính và hình phạt bổ sung. Trong đó hình phạt chính bao gồm phạt tiền, đình chỉ hoạt động có thời hạn, đình chỉ hoạt động vĩnh viễn.
Hình phạt bổ sung gồm có phạt tiền (khi không áp dụng là hình phạt chính), cấm huy động vốn, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định;
Đối với mỗi tội phạm, pháp nhân thương mại phạm tội chỉ bị áp dụng một hình phạt chính và có thể bị áp dụng một số hình phạt bổ sung.
Cũng nên nhớ là không có hình phạt tù đối với Pháp nhân thương mại.
Do đặc thù là Pháp nhân khác với thể nhân, và do bởi khả năng nhận thức về sự vật hiện tượng của các nhà làm luật VN còn có giới hạn cho nên luật hình sự hiện mới chỉ xử lý Pháp nhân thương mại theo một số tội nhất định.
Chỉ có 33 trong tổng số 317 tội danh trong Bộ luật hình sự được áp dụng xử lý đối với Pháp nhân thương mại, đó là các tội như buôn lậu, trốn thuế, gây ô nhiễm môi trường, buôn bán hàng cấm và hàng giả …
Trong trường hợp doanh nghiệp bị xử lý hình sự thì Người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp phải ra tòa. Người này thường là giám đốc các doanh nghiệp và họ sẽ không bị áp dụng biện pháp ngăn chặn bắt giam giữ như xử lý hình sự đối với thể nhân.
Luật cũng cho phép người này được mời luật sư bào chữa, tiếp cận với hồ sơ vụ việc, đưa ra các yêu cầu và thực hiện nhiều quyền như tranh luận, khiếu nại, kháng cáo để bảo vệ quyền lợi cho doanh nghiệp.
Bước tiến của VN
Việc xử lý hình sự đối với các pháp nhân đã được nhiều nước trên thế giới thực hiện từ lâu, ví như luật hình sự của nước Pháp từ 26 năm trước đã bắt đầu xử lý hình sự đối với pháp nhân.
Cụ thể là Luật hình sự Pháp năm 1992 đã quy định nội hàm khá chặt chẽ khi xử lý hình sự đối với không chỉ pháp nhân thương mại mà mọi pháp nhân trong đó gồm cả pháp nhân là cơ quan nhà nước.
Theo luật của họ thì dịch vụ nào có thể ủy quyền cho doanh nghiệp tư nhân làm được, mà nếu cơ quan nhà nước tự làm, thì khi phát sinh hành vi phạm tội đều sẽ bị xử lý hình sự.
Ví như cơ quan nhà nước tổ chức đưa đón nhân viên đi tham quan, tổ chức bán đồ ăn trong căng tin cơ quan, dọn dẹp vệ sinh, hoạt động bảo vệ … là những việc có thể sử dụng dịch vụ bên ngoài, mà nếu cơ quan nhà nước tự tổ chức thực hiện thì nếu để xảy ra tội phạm thì sẽ bị xử lý hình sự.
Còn những hoạt động thực thi quyền lực công mà không ủy quyền được như hoạt động bầu cử, hộ tịch, cảnh sát thì không bị xử lý hình sự pháp nhân.
Đối với pháp nhân là các tổ chức xã hội, các viện nghiên cứu, các hội đoàn thể như công đoàn, hội phụ nữ, hội thanh niên … thì ở nước Pháp sẽ vẫn bị xử lý hình sự như thường.
Trong khi đó luật của VN hiện nay mới chỉ dừng lại xử lý hình sự đối với pháp nhân thương mại, tức là các doanh nghiệp hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận, còn các cơ quan nhà nước, các hội đoàn thể, tổ chức phi lợi nhuận thì chưa thuộc diện bị xử lý hình sự.
Cũng theo luật hình sự của nước Pháp thì chỉ có một số tội danh liên quan đến hoạt động báo chí và một số tội danh đặc biệt là không thuộc diện xử lý hình sự đối với pháp nhân. Còn thì mọi tội phạm được quy định trong luật hình sự đều có thể xử lý pháp nhân. Không như luật VN mới chỉ giới hạn xử lý hình sự pháp nhân thương mại trong phạm vi 33 tội danh trong tổng số 317 tội danh của Bộ luật hình sự.
Lý do như đã nói ở trên, đó là do còn tồn tại sự hạn chế về năng lực nhận thức, còn sự hạn chế chưa trưởng thành về các vấn đề nghiên cứu phát triển về khoa học xã hội và khoa học pháp lý. Cho nên mặc dù đã tiếp thu học hỏi, nhưng ở VN những bước tiến bộ là có giới hạn.
Cảnh báo cho nhà đầu tư
Việc pháp luật VN bắt đầu xử lý hình sự đối với các doanh nghiệp là một thông tin cảnh báo cho các nhà đầu tư đang hoạt động tại VN.
Tuy nhiên các nhà đầu tư cũng không phải lo lắng nhiều vì hoạt động xử lý hình sự đối với doanh nghiệp phạm tội là điều mà luật pháp các nước trên thế giới đã thực hiện từ lâu. Chỉ có ở VN do phát triển chậm, đi sau nên đến giờ mới quy định mà thôi.
Quy định mới này sẽ đòi hỏi các nhà đầu tư phải nâng cao đạo đức kinh doanh và tinh thần trách nhiệm khi làm ăn ở VN.
Từ mấy chục năm qua Chính phủ VN đã thực hiện một chính sách mở cửa mời gọi các nhà đầu tư nước ngoài đến VN, nhằm phát triển kinh tế đất nước.
Vì mục đích tạo công ăn việc làm cho người dân và phát triển kinh tế, chính phủ đã thực hiện nhiều chính sách ưu đãi cho nhà đầu tư mà thực chất đằng sau đó là hi sinh quyền lợi của người dân.
Ví như trong các việc thu hồi đất của nông dân đền bù với giá rẻ mạt để mở các khu công nghiệp, chính sách kìm kẹp các hoạt động công đoàn để tạo thuận lợi cho chủ doanh nghiệp, và đặc biệt là những lỏng lẻo dễ dãi trong kiểm soát môi trường.
Nay với việc luật hình sự quy định xử lý hình sự đối với pháp nhân thương mại, những hành vi như trốn thuế hoặc hủy hoại môi trường có thể sẽ khiến doanh nghiệp bị đình chỉ hoạt động.
Đó là một bước tiến bộ hướng tới kiện toàn hệ thống pháp luật của VN, để tiệm cận hòa chung với khung khổ pháp lý các nước trên thế giới.
Bài đã đăng trên BBC Tiếng Việt tại đây: Google Search VN: ‘Xử pháp nhân thương mại là tiến bộ’