Hôm 15/8/2025 Trường Đại học Kinh tế – Luật, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh và báo Pháp Luật TP.HCM phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia Nghị quyết 66-NQ/TW: Tạo đột phá về tư duy xây dựng và thi hành pháp luật.
Qua theo dõi báo chí thì thấy ý kiến của Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hồng Thái, Chủ tịch Hội đồng Giáo sư ngành luật có nhiều điểm mà bản thân tôi rất đồng tình trân trọng.
Trong bài tham luận của mình Gs. Ts Thái nêu một số điểm ý kiến như sau:
“Tư duy pháp luật là sản phẩm trí tuệ phản ánh thực tiễn, định hướng cho việc xây dựng và thực thi pháp luật và nó thay đổi theo từng bối cảnh lịch sử – xã hội.
Theo GS Thái, tư duy pháp luật cũng cần phù hợp với bối cảnh quốc tế và toàn cầu hóa. Việt Nam tham gia nhiều hiệp định quốc tế (WTO, CPTPP, EVFTA), nên cần sửa đổi pháp luật để phù hợp với “luật chơi chung” nhưng vẫn phù hợp điều kiện trong nước.
Việc đổi mới tư duy pháp luật phải chuyển từ tư duy mệnh lệnh, cai trị sang tư duy pháp quyền, thượng tôn pháp luật, coi pháp luật là công cụ kiến tạo phát triển và bảo vệ quyền con người.
Pháp luật phải kiểm soát hiệu quả quyền lực nhà nước, bảo đảm tính pháp quyền trong mọi hoạt động của bộ máy nhà nước và toàn xã hội. Pháp luật phải thượng tôn Hiến pháp, kiểm soát quyền lực, phản ánh quy luật kinh tế nhưng cũng khắc phục các hệ quả tiêu cực của thị trường.
Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật là điều kiện tiên quyết để pháp luật thực sự trở thành phương tiện kiến tạo phát triển, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân và quản trị quốc gia hiện đại”.
Tòa bảo Hiến
Từ những ý kiến của GS.TS Phạm Hồng Thái, Chủ tịch hội đồng giáo sư ngành luật, tôi thiết nghĩ các cơ quan nên cân nhắc về một thiết chế Tòa bảo hiến hay cũng có thể gọi là Tòa Hiến pháp.
Đây sẽ là tòa án có chức năng bảo vệ các quy định của Hiến pháp và ngăn ngừa những hành vi, việc làm, những quy định chính sách, vô tình hay hữu ý đi ngược lại quy định Hiến pháp về các quyền của con người, quyền công dân và quyền của doanh nghiệp.
Bối cảnh phát triển kinh tế của đất nước ngày nay với sự chú trọng về phát triển kinh tế tư nhân, mới đây Nghị quyết 68 của Ban chấp hành Trung ương về phát triển kinh tế tư nhân đã xác định nội dung “đẩy mạnh cải cách, hoàn thiện, nâng cao chất lượng thể chế, chính sách, bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng của kinh tế tư nhân và bảo đảm thực thi hợp đồng của kinh tế tư nhân”.
Với tinh thần đó thiết nghĩ một trong những việc cần làm là củng cố cơ chế tài phán bảo hộ quyền lợi cho doanh nghiệp.
Cùng với thành tựu tăng trưởng phát triển kinh tế mấy chục năm qua, hiểu biết nhận thức của người dân về các quyền con người, quyền công dân cũng đã tiến bộ lên nhiều, đặt ra nhu cầu về cơ chế tài phán bảo hộ cho các quyền đã có trong Hiến pháp.
Khi có Tòa bảo hiến, trong quá trình sinh sống kinh doanh, công dân và doanh nghiệp khi phát hiện thấy một điểm nào đó của quy định pháp luật trái với quy định của Hiến pháp, có thể khởi kiện lên Tòa án bảo hiến như một cơ chế để yêu cầu xem xét sửa đổi bãi bỏ quy định vi hiến.
Điều đó sẽ đặt các văn bản pháp luật dưới một trình tự soi xét đánh giá dựa theo các tiêu chuẩn giá trị của Hiến pháp.
Thực tế hiện nay nhiều ban ngành trong các văn bản cũng đã đề cập đến nội dung quan trọng về kiểm soát quyền lực, hạn chế giảm tránh sự nhầm lẫn vai trò quyền hạn giữa các thiết chế khác nhau đã được phân định quyền hạn theo Hiến pháp.
Theo đó một cơ chế tài phán Hiến pháp sẽ là sự nhắc nhở các thiết chế lưu ý về ranh giới phạm vi quyền hạn trong công việc.
Trong hệ thống pháp luật hiện nay đã có tòa án hành chính có thẩm quyền xét xử đối với quyết định hành chính của cấp từ Bộ trưởng, Thứ trưởng, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh trở xuống.
Đối với các chủ thể cơ quan nhà nước cấp cao hơn thì hiện chưa có cơ chế tài phán về hành vi việc làm chiếu theo pháp luật và Hiến pháp.
Theo đó có thể cân nhắc dành quyền tài phán đối với các chủ thể đó cho Tòa bảo hiến.
Điều đó sẽ đảm bảo mọi thiết chế nhà nước được thiết lập theo Hiến pháp đều được tài phán đánh giá theo các tiêu chuẩn quy định của Hiến pháp, đảm bảo sự đồng bộ khoa học về tổ chức bộ máy nhà nước trong một quốc gia pháp quyền.
Mọi người có thể hình dung là trong khi doanh nghiệp nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam làm ăn, họ có thể khởi kiện chính phủ Việt Nam khi họ cho rằng đã bị phân biệt đối xử bất bình đẳng, vi phạm quy định của các hiệp định thương mại mà Việt Nam đã ký kết.
Theo đó nhà đầu tư nước ngoài có thể khởi kiện chính phủ một nước để bảo vệ công việc kinh doanh.
Đó thực ra là sự mở rộng cơ chế tài phán giúp bảo hộ quyền lợi của doanh nghiệp nước ngoài, bởi vì ở trong nước doanh nghiệp vốn đã có quyền khởi kiện chính phủ nước họ rồi.
Trong khi đó doanh nghiệp Việt còn bị giới hạn về quyền này.
Đó có lẽ là một yếu tố thực tế góp phần bảo vệ tốt hơn quyền lợi của doanh nghiệp nước ngoài, giúp nền kinh tế các nước đã phát triển lại càng thêm lớn mạnh, bởi doanh nghiệp nước họ được bảo vệ tốt cả trong nước lẫn khi đầu tư ra nước ngoài.
Luật sư Ngô Ngọc Trai