Nhiều năm trở lại đây trung bình mỗi năm có khoảng trên 100 nghìn người bị xử lý hình sự. Ví như năm 2016 khởi tố 70.430 vụ, 102.441 bị can, năm 2017 khởi tố 91.547 vụ, 129.115 bị can.
Trong khi đó Bộ luật tố tụng hình sự 2015 lần đầu tiên đã đưa vào sử dụng hai từ “Công lý” mà trước đó không có. Theo đó nhiệm vụ của Bộ luật tố tụng hình sự ngoài mục tiêu cũ như không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội thì có thêm mục tiêu mới bảo vệ “Công lý”.
Vậy tại sao bây giờ lại phải thêm vào mục tiêu bảo vệ Công lý? Trước đó đặt mục tiêu không bỏ lọt, không làm oan người vô tội vẫn chưa đủ hay sao?
Có thể hiểu thế này, nếu mục tiêu chỉ là xử lý đúng người đúng tội thì vẫn có khả năng người ta bất chấp phương thức thủ đoạn để xử lý tội phạm mà theo đó không có công lý.
Ví như quá trình điều tra xảy ra tình trạng lạm quyền bạo hành thông qua các hoạt động lạm dụng bắt bớ, giam giữ kéo dài, đánh đập bức ép buộc phải khai báo hoặc đời sống nghiệt ngã khổ sở trong môi trường giam giữ.
Tất cả những yếu tố này khiến con người bị hủy hoại nhân phẩm, làm mất niềm tin vào sự nghiêm chính của pháp luật và cơ quan công quyền.
Trong khi đó, đừng quên rằng hầu hết các tội phạm sau khi mãn hạn tù họ lại trở về với đầy đủ quyền công dân.
Với kinh nghiệm đã trải qua và ký ức lưu giữ liệu họ có còn tín nhiệm vào nền tư pháp? Hay họ đã trở lên táo tợn liều lĩnh, khinh rẻ những giá trị trật tự xã hội và thù địch với trật tự công quyền?
Trong khi cả nước mỗi năm có hàng trăm nghìn người vướng vào vòng tố tụng hình sự, việc họ còn hay mất niềm tin vào nền tư pháp công chính là rất quan trọng để giữ trật tự xã hội và kiến tạo môi trường pháp lý an toàn.
Vì đằng sau hàng trăm nghìn con người này lại có hàng trăm nghìn gia đình và người thân, họ sẽ kể lại cho nhau nghe những câu chuyện và truyền cho nhau những kinh nghiệm. Vậy những câu chuyện và kinh nghiệm của họ sẽ vun đúc hay hủy hoại sự nghiêm chính của nền tư pháp?
Hiện chưa có nghiên cứu khoa học nào phân tích đánh giá về mối liên quan giữa tình trạng bạo quyền xâm phạm nhân phẩm trong vòng tố tụng hình sự và tình trạng tội phạm ngoài xã hội. Tuy vậy có thể nhận định là giữa chúng có mối liên quan và có mối quan hệ nhân quả với nhau.
Tôn trọng nhân quyền
Thực tế lâu nay, chỉ vì coi trọng xử lý tội phạm cho nên đã xảy ra tình trạng xem nhẹ quyền công dân làm mất đi giá trị công lý. Quá trình điều tra giải quyết án hình sự với những lạm dụng bất cập đã gây thêm ra tình trạng bạo lực và tội phạm.
Bộ luật tố tụng hình sự đã bổ sung thêm mục tiêu bảo vệ Công lý, và để thực hiện được mục tiêu này luật cũng đã tiếp thu đưa vào một số chế định mới như quyền im lặng, ghi âm ghi hình khi hỏi cung bị can và vai trò lớn hơn của luật sư bào chữa.
Những chế định mới này sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng lạm quyền và bạo hành khiến cho việc xử lý tội phạm tuy đúng người đúng tôi nhưng vẫn không có công lý.
Những chế định mới sẽ giúp bảo vệ nhân phẩm con người trong suốt quá trình điều tra xử lý tội phạm. Giảm tránh việc lạm quyền, bạo hành giam giữ, bất chấp phương thức thủ đoạn.
Đây vốn là những cái rất dễ xảy ra trong quá trình điều tra và nó làm tiêu ma luôn mục đích ý nghĩa tốt đẹp của hoạt động xử lý tội phạm. Sau đó nó gây ra hệ lụy xấu cho xã hội, vì hãy thử hình dung xem cái cơ chế tư pháp kiểu đó sẽ cung cấp cho xã hội các công dân kiểu gì, hay làm tha hóa họ?
Và với một số lượng công dân đông đảo mỗi năm bị tha hóa hủy hoại về nhân cách, mất niềm tin vào công lý chính nghĩa, thì đó có phải là nguyên nhân dẫn đến tình trạng coi thường trật tự xã hội, ưa sử dụng bạo lực, dẫn đến tình trạng tội phạm phổ biến hiện nay?
Từ đó cho thấy việc Cải cách tư pháp để tạo lập khung khổ môi trường tư pháp, nhất là trong hoạt động điều tra và giam giữ, sẽ giúp giảm đi số người bị mất niềm tin vào công lý xã hội, từ đó giảm tránh đi tình trạng tội phạm.