Trong án hình sự nói chung, đứng trước một vụ án mà mọi tài liệu hồ sơ được cơ quan điều tra thu thập đều nhằm chứng minh bị cáo phạm tội, vậy tại sao luật sư nghiên cứu lại cho rằng bị cáo không phạm tội? Như thế có khác nào bức tranh người ta vẽ mùa hè mình xem lại nói đó là mùa đông, sao có thể trái ngược như vậy?
Long và Chấn
Thực tế thì luật sư không có thẩm quyền điều tra, cũng không có khả năng đưa ra được tình tiết nào mới, quay đi quay lại vẫn chỉ có hồ sơ cũ, vậy căn cứ vào đâu để nói là oan?
Xuất phát từ một nguyên lý
Rằng nếu đúng bị cáo là thủ phạm thì mọi tình tiết hành vi phạm tội, mọi căn cứ bằng chứng của vụ án sẽ có tính LOGIC và phù hợp với nhau. Giống như những cạnh răng cưa ăn khớp vào với nhau. Ngược lại nếu bị cáo không phải là thủ phạm, việc điều tra sai hướng thì khi mô tả diễn biến hành vi phạm tội chắc chắn sẽ có những điểm vô lý, vênh nhau, khập khiễng, khiên cưỡng, gò ép giống như những mảnh răng cưa không khớp nhau. Mặc dù cơ quan điều tra có thể đã cố gắng chứng minh bị cáo là hung thủ, chứng minh cho sự logic phù hợp của các tình tiết, mài mòn đi những chỗ vênh, nhưng sự thật chỉ có một và không thể nào che dấu đi hết được dấu vết của sự khiên cưỡng.
Một luật sư có trình độ và trách nhiệm cao khi nghiên cứu kỹ lưỡng hồ sơ sẽ chỉ ra được những chỗ vô lý trong hồ sơ vụ án mà những người xem qua loa sẽ không nhận ra. Giống như một người nhai kỹ miếng cơm sẽ phát hiện ra hạt sạn, trong khi người không nhai kỹ sẽ nuốt luôn miếng cơm mà không phát hiện ra hạt sạn.
Cũng cần hiểu là quá trình điều tra, vì nhiều lý do nên tình trạng cơ quan điều tra có sai sót làm không đúng chỗ này chỗ kia cũng thường thấy trong các vụ án, nhưng nếu đó chỉ là sai về mặt trình tự thủ tục hoặc sai về mặt nội dung nhưng chỉ ảnh hưởng đến mức án tăng nặng hoặc giảm nhẹ thì đó cũng là một lẽ. Nhưng có những sai lệch trong hồ sơ mà khi phát hiện ra đã cho thấy sự vô lý thiếu thuyết phục trong luận chứng kết tội, và do đó ảnh hưởng đến bản chất cốt lõi của vụ án là có tội hay không có tội. Những điểm sai lệch như vậy chính là mấu chốt của vấn đề và bám vào đó, lần theo đó để chứng minh cho bị cáo bị oan.
Đừng quên rằng toàn bộ hoạt động điều tra và xử lý tội phạm là quá trình thuyết phục lẫn nhau. Người kết tội thì cố gắng thuyết phục hội đồng xét xử rằng bị cáo là hung thủ. Người gỡ tội thì thuyết phục ngược lại rằng bị cáo vô tội. Các bên thuyết phục lẫn nhau bằng cách đưa ra các tài liệu bằng chứng lập luận chứng minh cho ý kiến của mình.
Bởi lẽ tất cả những người tiến hành tố tụng như điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán và ngay cả luật sư thì cũng đều không tận mắt chứng kiến bị cáo có phải là hung thủ hay không. Do vậy không thể nào khẳng định chắc chắn được mà tất cả hoạt động của những người này đều phải dựa vào niềm tin nội tâm để xét đoán sự việc.
Như thế khi vụ án có nhiều điểm bất hợp lý khó chấp nhận, không thuyết phục khi nói bị cáo là thủ phạm, thì không thể kết tội bị cáo được. Mà nếu cứ nhắm mắt chấp nhận sự vô lý để tuyên bị cáo có tội thì đó là sự không công tâm khách quan và việc tuyên án là do có động cơ ép buộc nào đó.
Trở lại vụ án Hàn Đức Long
Trong vụ án này cũng có nhiều điểm vô lý mà khi được chỉ ra thì khó thể chấp nhận bị cáo là hung thủ, mặc dù vậy những điểm vô lý cũng không phải dễ được nhận ra vì nó ẩn dấu trong đống hồ sơ với hàng nghìn trang bút lục tài liệu. Đó là chưa tính đến việc cơ quan điều tra cũng có thể đã nhận ra điều đó và bằng đủ mọi thủ pháp nghề nghiệp khỏa lấp che dấu đi.
Hàn Đức Long bị một bà cụ 70 tuổi và người con gái của bà cụ 50 tuổi cùng tố cáo đã từng bị Long hiếp dâm, cơ quan điều tra bắt giam Long và trong quá trình đấu tranh Long đã thú nhận đã hiếp dâm hai mẹ con bà cụ, ngoài ra Long còn khai nhận thêm chính hắn là hung thủ trong vụ án giết hiếp một bé gái 5 tuổi cách đó vài tháng.
Nhưng liệu lời tố hiếp dâm của hai mẹ con bà cụ có đúng là sự thật hay đó là sự vu oan giá họa? Quá trình điều tra cơ quan điều tra đã bỏ ra ngoài hồ sơ 49 bút lục tài liệu được thu thập, phải chăng việc này là nhằm che dấu đi sự vô lý trong luận điểm kết tội? Trong số 49 bút lục đó có một số tài liệu cho thấy có mâu thuẫn hằn thù giữa hai gia đình bị cáo và gia đình người tố hiếp dâm.
Dưới đây là bản tường trình của Trương Công Lành là con trai bà cụ tố hiếp dâm, lời tường trình sẽ cho thấy mâu thuẫn giữa hai gia đình hàng xóm láng giềng. Và bản tường trình này nằm trong số 49 bút lục tài liệu bị bỏ ra ngoài hồ sơ vụ án.
Tôi: Trương Công Lành – sinh năm 1958 tại xóm Yên Lý-xã Phúc Sơn- huyện Tân Yên- Tỉnh Bắc Giang. Tôi xin trình bày sự việc xảy ra vào hồi 8h30’ sáng ngày 31-8-2005 như sau:
Sáng nay cơm sáng xong tôi có bảo con trai tôi là: Trương Văn Thành – sinh năm 1989 rằng sáng nay Thành ở nhà hót cho bố khoảng vài gánh đất sỏi để bố đổ lên cổng vài hôm nữa cắt lúa cho dễ đi. Còn tôi đi cắt cỏ về đến nhà tôi mới đổ cỏ ra và gánh quang sảo đi gánh đất. Mới gánh được một gánh đổ vào đám đường lầy xong thì Long ra tôi bảo gánh vài gánh phủ lên đám sỏi cho đi lại dễ dàng xe lúa. Tôi nhặt được 2 bao gạch sỉ vỡ đổ lên đám đát bùn lầy, cứ như thế Long vào lấy cuốc cuốc trong quãng đường vào cổng nhà tôi thế là tôi không gánh đất nữa mà lên gọi ông Hướng trưởng thôn và ông Xuất phó thôn cùng ông Việt là bí thư chi bộ Yên Lý sang xem xét sự việc nhưng ông Việc có bảo tôi rằng: ông cứ về bảo ông Hướng với ông Xuất đại diện chính quyền thôn xuống chứng kiến việc làm của 2 bên, cháu bận gánh vài gánh lúa. Tôi đạp xe đạp đến nhà ông Hướng thì ông Hướng cùng ông Xuất xuống hiện trường thì lúc đó gọi Long ra thì thằng con tôi với vợ chú Long và con chú Long cùng ra để 2 bên dàn xếp thì ông Hướng với nói với chúng tôi rằng: Chú Lành hót đất ở rãnh lên để lấp sỏi đá lấy đường đi thì cũng thôi không gánh nữa mà lấp xuống rãnh.
Còn anh Long đã cuốc đường đi thì lấp lại giả gia đình lấy đường ngõ đi lại thế là xong. Ông Hướng vừa nói dứt lời thì Long cúi xuống 2 tay cầm 2 góc gạch ném vào tôi và ném hòn thứ 2. Cháu Thành con tôi chạy vào đẩy tôi cùng chú Long mỗi người một nơi cùng ông Xuất ông Hướng. Sau đó tôi đi về nhà tôi, hai bố con tôi về Long còn về nhà cầm xẻng súc mạ vụt tôi tôi tránh được còn cháu Thành đi lấy bèo nấu cám, tôi đi bắt cua. Lúc vợ tôi đi cắt cỏ bò về Long đi mua rượu về uống và cầm dao sang chuồng trâu chuồng lợn đe dọa giết bố con nhà tôi và bảo với vợ tôi rằng: Từ giờ đến tối bố con tôi không sang xin lỗi thì sẽ giết cả anh em trong gia đình tôi.
Còn gia đình tôi ăn cơm trưa và nghỉ ngơi đến 14 giờ 10 phút hai vợ chồng tôi dậy trước còn cháu Thành vẫn ngủ. Tôi có bảo vợ tôi là: Chiều nay hai mẹ con đi chăn bò còn tôi lại đi kiếm cỏ rắc. Vừa nói dứt lời thì tôi nghe thấy chú Sáu nhà tôi bảo rằng em chẳng làm gì anh mà anh lại đánh em. Lúc đó tôi bảo vợ tôi là chạy ra xem ai đang xô xát với chú Sáu, còn tôi vẫn ở trong nhà chưa chạy ra thì nghe thấy thím Chung vợ chú Sáu nói to. Tôi chạy ra thì thấy em tôi đã bị Long lấy đá đả vào đầu đằng sau, tôi cùng cô Mai vợ chú Long, tôi đuổi em tôi Chung và Sáu đi về, tôi bảo cô Mai bảo Long về, thế là tôi đóng cổng không cho em tôi ra nữa. Trong lúc tôi đuổi Sáu em tôi về thì Long lấy đá gè vào gáy em dâu tôi, lấy đá đả cả bà mẹ tôi đi chơi ở hàng xóm về đến đó và rằng gậy của của bà tôi vụt em tôi là Trương Thị Năm. Còn sự việc xảy ra giữa tôi và Long thì chính quyền cơ sở đã dàn xếp xong đâu vào đấy lúc 10 giờ 15 phút ngày 31 tháng 8 năm 2005.
Trên đây là nội dung tường trình, bên dưới là ngày giờ viết tường trình, tên và chữ ký của Trương Công Lành.
Tố cáo do mâu thuẫn hằn thù?
Nội dung tường trình cho thấy Long đã có mâu thuẫn với cả gia đình bà cụ, gồm con trai là Trương Công Lành, Trương Văn Sáu, con dâu là Nguyễn Thị Chung, con gái là Trương Thị Năm. Do Nguyễn Thị Chung bị thương tích ở đầu và có đơn nên ngày 14/9/2005 chính quyền xã đã triệu tập các bên đến để giải quyết, buộc Long bồi thường cho Chung 1,6 triệu đồng và Long chưa bồi thường hết.
Trong bối cảnh đó thì cơ quan điều tra đang truy tìm hung thủ vụ cháu bé bị hại, cơ quan điều tra phát động dân chúng tố giác tội phạm xem lâu nay ở địa phương có ai bị hãm hiếp hay có ai có biểu hiện lệch lạc về tình dục hay không. Đến ngày 11, 12, 13/10/2005 tức là hơn một tháng sau vụ xô xát, gia đình bà Khuyến có đơn tố cáo tới cơ quan điều tra rằng đã từng bị Long hiếp dâm, Nguyễn Thị Chung là người viết đơn cho bà Khuyến và chị Năm.
Lời tố cáo trong điều kiện mâu thuẫn gia đình như vậy liệu có đúng là sự thật hay là sự vu oan giáng họa, cơ quan điều tra đã xem nhẹ việc này và gần như chấp nhận ngay lời tố cáo là sự thực để lấy đó làm cơ sở đấu tranh với Long trong vụ giết hiếp cháu bé 5 tuổi.
Liên tiếp phạm tội?
Bà Khuyến tố cáo Long hiếp dâm một lần vào tháng 3 năm 2005. Chị Năm tố Long hiếp dâm 2 lần, một lần cuối tháng 6, một lần đầu tháng 7 năm 2005. Trong khi đó vụ án giết hiếp cháu bé xảy ra vào ngày 26/6/2005 tức là cuối tháng 6. Như vậy trong khi cơ quan điều tra đang ráo riết truy tìm thủ phạm vụ cháu bé bị hại thì Long lại hiếp dâm chị Năm.
Khó thể tin được điều đó là sự thật, hoặc là Long quá liều lĩnh bệnh hoạn, hoặc đó là sự vô lý khó chấp nhận. Bản thân Long có gia đình vợ con bình thường, kết hợp với việc Long kêu oan và các tình tiết bất hợp lý khác trong hồ sơ thì có thể nhận định việc vu cáo Long hiếp dâm cụ Khuyến, chị Năm là không đúng.
Trong giai đoạn điều tra lại năm 2011 gia đình bà Khuyến đã rút đơn tố cáo gửi cho cơ quan điều tra. Nhưng sau đó cơ quan điều tra lấy lại lời khai của gia đình thì anh Sáu là con bà Khuyến chồng Chung lại xác nhận tiếp tục tố cáo Long.
Nguyễn Thị Chung sinh năm 1969, năm 2005 Chung 36 tuổi, sinh sống ở nông thôn, đời sống vất vả, học hành hạn chế, liệu trong thời điểm oán hận vì bản thân và người nhà bị đánh, Chung đã vu oan cho Long? Đây chỉ là giả thiết nhưng cũng nên nhớ bối cảnh lúc đó công an đang ráo riết truy tìm thủ phạm giết hiếp cháu bé, họ còn phát cho mỗi gia đình một bì thư ghi rõ địa chỉ để nhân dân tiện tố giác tội phạm. Vô hình chung việc trả thù lúc đó được tạo điều kiện dễ dàng. Nếu bây giờ khuyên nhủ được Chung hay chị Năm thừa nhận việc vu oan cho Long là sai thì có cơ sở để minh oan cho Long.
Tới nay vụ án được yêu cầu điều tra lại theo hướng tìm kiếm cả bằng chứng kết tội và bằng chứng minh oan thì cần điều tra làm rõ xem liệu việc tố cáo bị hiếp dâm của hai mẹ con bà cụ có đúng sự thật không hay đó là sự vu oan giá họa do thù hằn gia đình?
Nếu việc này làm được thì đó sẽ là cơ sở xem xét minh oan cho Hàn Đức Long.
Luật sư Ngô Ngọc Trai