Hôm 22/10/2025 báo chí đăng tải nội dung 18 vấn đề mới quan trọng bổ sung trong dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV.
Nhân dịp các văn bản được đưa ra lấy ý kiến thảo luận đóng góp, là người có những hoạt động nghiên cứu độc lập về chính sách công, tôi muốn thảo luận làm rõ thêm nội dung tại mục thứ 8 về mối quan hệ giữa nhà nước, thị trường và xã hội.
Nhà nước, thị trường, xã hội
Đầu tiên xin trích dẫn lại nguyên văn nội dung mục thứ 8 của văn bản bổ sung dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV như sau:
Giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa Nhà nước – thị trường – xã hội, khẳng định vai trò quyết định của thị trường trong huy động và phân bổ các nguồn lực phát triển
Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV nhấn mạnh việc định hình mối quan hệ hữu cơ giữa Nhà nước – thị trường – xã hội, đồng thời khẳng định vai trò quyết định của thị trường trong huy động và phân bổ các nguồn lực cho phát triển. Đây không chỉ là yêu cầu mang tính lý luận mà còn là đòi hỏi thực tiễn cấp bách trong tiến trình hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng. Sự phối hợp hiệu quả giữa ba chủ thể Nhà nước, thị trường và xã hội sẽ nâng cao tính minh bạch, khách quan và khả năng kiểm soát rủi ro, góp phần tối ưu hoá kết quả phân bổ nguồn lực chung của nền kinh tế.
Thị trường có chức năng xác định giá cả, huy động và phân bổ các nguồn lực theo tín hiệu cung – cầu tự nhiên. Nhờ cơ chế cạnh tranh, thông tin trở nên minh bạch hơn, động lực khởi nghiệp được khơi dậy mạnh mẽ; từ đó nguồn lực xã hội tập trung vào những ngành, lĩnh vực có hiệu suất và hiệu quả cao. Khẳng định vai trò quyết định của thị trường đồng nghĩa với việc bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các chủ thể kinh tế, đồng thời giảm thiểu sự can thiệp hành chính trực tiếp vào cơ chế vận hành tự nhiên của giá cả, của thị trường, của lợi ích và rủi ro.
Nhà nước giữ vai trò kiến tạo và điều tiết hệ thống thể chế, cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển phù hợp với nguyên tắc và thực tiễn thị trường. Bảo đảm công tác xây dựng pháp luật, ban hành quy định cạnh tranh lành mạnh, kiểm soát độc quyền, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và cân bằng lợi ích giữa các nhóm xã hội phải được tiến hành thường xuyên, đồng bộ. Sự chủ động của Nhà nước không chỉ thể hiện ở việc ban hành chính sách đúng hướng mà còn ở khâu giám sát, đánh giá, sửa đổi kịp thời để khung khổ pháp lý luôn bám sát diễn biến của thị trường và đòi hỏi phát triển của xã hội.
Xã hội giữ vai trò giám sát, phản biện và hiến kế thông qua các tổ chức chính trị – xã hội, hiệp hội ngành nghề, đội ngũ trí thức và truyền thông. Thông qua phản ánh trung thực nguyện vọng của Nhân dân, của doanh nghiệp và các tầng lớp xã hội, Nhà nước có cơ sở điều chỉnh chính sách, xác lập các ưu tiên phát triển và tăng cường minh bạch. Vai trò giám sát của xã hội không chỉ bảo đảm việc thực thi chính sách, kế hoạch một cách công bằng, hiệu quả mà còn thúc đẩy tinh thần trách nhiệm, tính sáng tạo và tính liên kết giữa các chủ thể kinh tế – xã hội.
Trải qua 40 năm đổi mới, những thành tựu toàn diện trên các lĩnh vực kinh tế, văn hoá và xã hội đã khẳng định tính đúng đắn của đường lối đổi mới. Thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước đã được hình thành, vận hành và hoàn thiện qua từng giai đoạn phát triển.
Việc bổ sung quan điểm về “giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa Nhà nước – thị trường -xã hội” trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đánh dấu bước chuyển mới, mở ra kỷ nguyên quản trị kinh tế dựa trên nền tảng thị trường minh bạch, hiệu quả, gắn kết chặt chẽ với trách nhiệm xã hội và định hướng phát triển bền vững.
Ý kiến bàn luận
Gần đây trong bài viết “Làm sao để tăng chất lượng chính sách về bất động sản” tôi cũng thoáng chút đề cập tới mối quan hệ giữa nhà nước, thị trường và xã hội, trong đó cho rằng khi xây dựng chính sách quản lý thị trường bất động sản các cơ quan quản lý nên có sự lắng nghe cân bằng ý kiến từ phía doanh nghiệp nhà đầu tư và từ phía xã hội.
Xã hội muốn nói tới là những người đang gặp khó khăn trong mua căn hộ vì giá quá cao. Tôi cho rằng trong những cuộc họp bàn xây dựng chính sách cơ quan quản lý nếu có mời phía doanh nghiệp tham dự thì cũng nên mời những người là đại diện cho những người mua.
Trong bài viết ngắn tôi cũng muốn nói là trong khi những doanh nghiệp bất động sản đã rất rõ ràng về chủ thể thì do sự hạn chế phát triển của xã hội công dân cho nên về phía những người đang gặp khó khăn trong việc mua căn hộ vì giá quá cao, mặc dù ai cũng biết là có rất nhiều người như vậy nhưng họ lại không có một đại diện rõ ràng. Do kém được tổ chức cho nên tiếng nói của phía người mua ít có trọng lượng để có thể tạo được ảnh hưởng nên các chính sách.
Cũng do thiếu sự hiện diện cân bằng cho nên đã ảnh hưởng tới chất lượng chính sách quản lý, ảnh hưởng tới sự phát triển lành mạnh của thị trường bất động sản.
Nay nhân việc văn kiện đại hội bổ sung nội dung làm rõ về mối quan hệ giữa nhà nước, thị trường và xã hội nên tôi cũng muốn chia sẻ thêm như sau.
Đầu tiên thì thấy nội dung văn kiện xác định xã hội sẽ có vai trò chức năng phản biện đóng góp ý kiến trong xây dựng chính sách, từ đó xã hội sẽ cùng với nhà nước và thị trường cùng tham gia vào nền quản trị quốc gia.
Tôi hy vọng từ nội dung về tương quan vai trò của xã hội công dân mà chức năng chính là phản biện sẽ được thể chế hóa thành các quy định pháp luật trong tương lai, tạo lập hành lang pháp lý một cách rõ ràng thuận lợi hơn cho các hoạt động phản biện xã hội, trong đó bao gồm cơ chế về ghi nhận đãi ngộ và bảo vệ đối với những người phản biện xã hội có chất lượng.
Lâu nay quan điểm nhận thức về hoạt động phản biện thường cho rằng hoạt động phản biện có tác dụng làm rõ ràng minh bạch vấn đề, thúc đẩy tính trách nhiệm, mục tiêu của hoạt động phản biện theo nhận thức truyền thống lâu nay thường là hướng tới giới hạn quyền lực nhà nước.
Nhưng hiện tại với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, nền kinh tế đã đạt được tới mức độ quy mô lớn như hiện nay, các lực lượng thị trường cũng là một chủ thể lớn mạnh mà theo đó cũng cần được kiểm soát.
Sức mạnh ảnh hưởng của các lực lượng thị trường nếu chỉ được kiểm soát bởi pháp luật nhà nước là không đủ mà còn cần được kiểm soát bởi xã hội công dân, một ví dụ như người mua có thể tẩy chay một mặt hàng nếu như doanh nghiệp đã làm gì đó vi phạm pháp luật hoặc đạo đức xã hội.
Cũng nên biết rằng hoạt động phản biện nói chung sẽ thúc đẩy các quyết định của các chủ thể có quyền dựa trên căn bản nhận thức duy lý khoa học. Duy lý ở đây là những nhận thức hợp lý về sự vật sự việc theo nhận thức thông thường, còn khoa học là tính có căn cứ bằng chứng dữ liệu cho các quyết định chính sách.
Hoạt động phản biện tranh luận sẽ giúp giảm tránh những quyết định cảm tính duy ý chí của các chủ thể ra quyết định mà trong một nền kinh tế thị trường thì những quyết định cảm tính duy ý chí, nhất thời thiếu sự suy xét kỹ của một chủ thể lớn mạnh trong thị trường cũng có khả năng gây hại cho không chỉ bản thân doanh nghiệp mà cho cả xã hội.
Vai trò của phản biện xã hội trong mấy năm trở lại đây ngày càng được chú trọng đề cao, điều này cũng hoàn toàn phù hợp với tiến trình phát triển với những thành quả của tăng trưởng kinh tế xã hội.
Hiện nay với một số lượng đông đảo công dân trẻ được đào tạo, nhất là những người trẻ đã có được trình độ đại học, nhận thức tư duy phản biện tranh luận lại càng phổ biến, đó là những người hay đặt ra những câu hỏi và không dễ tiếp nhận những nhận thức hoặc việc làm có tính áp đặt như các thế hệ lớn tuổi trước đó.
Luật sư Ngô Ngọc Trai