Một bạn trò chuyện hỏi: Em thấy các bài luận giải pháp lý của anh rất có tính thuyết phục, cho thấy anh dành nhiều thời gian nghiên cứu, em muốn biết động lực nào để anh tâm huyết làm những việc đó?
Mình trả lời em ấy như sau: Những hoạt động nghiên cứu luận bàn đóng góp ý kiến cho xây dựng thể chế chính sách pháp luật, đó là những nỗ lực tự nguyện, không có ai trả công cho việc đó, là do mình thích thì mình làm thôi, cũng giống như mọi người tán gẫu bàn luận về những gì mọi người quan tâm yêu thích.
Bạn đó lại hỏi: Một việc cần nhiều nỗ lực như thế mà kéo dài năm này qua năm khác thì phải có điều gì để làm động lực cho anh chứ?
Mình trả lời: Nếu chia sẻ về động lực để làm những việc đó thì có lẽ là như thế này, khi ý kiến luận bàn được lắng nghe tiếp thu, khi thấy điều mà mình ủng hộ được luật hóa, điều đó đem lại niềm vui.
Em hãy hình dung về một điều mà em tưởng tượng suy nghĩ chia sẻ, sau đấy được hiện thực hóa, dù là thông qua công việc của những người khác nữa, điều đó sẽ đem tới niềm phấn khích. Dẫu không phải mọi vấn đề anh luận bàn đều được tiếp thu thành quy định chính sách, song chỉ một phần nhỏ trong số đó được hiện thực hóa cũng đã là một thành tựu lớn đối với một cá nhân.
Bởi quy định chính sách pháp luật là phạm trù công việc quốc gia, ảnh hưởng rộng lớn tới lợi ích của các nhóm cộng đồng. Việc mình góp một phần tiếng nói đem đến thuận lợi kinh doanh hoặc niềm vui cuộc sống cho một nhóm đã là điều rất có ý nghĩa.
Lấy ví dụ những năm qua anh đã tích cực luận bàn vận động cho việc bãi bỏ hình phạt tử hình, quá trình đó anh đã chứng kiến những bước tiến cải thiện tích cực về vấn đề này, hàng chục hoặc vài chục tử tội được ân giảm án trong những năm khác nhau. Cho tới năm nay Quốc Hội đã bỏ hình phạt tử hình ở tám tội danh, đồng thời với đó một số lượng lớn tử tội, có thể lên tới hàng nghìn người, đã được và sẽ được chuyển hình phạt xuống chung thân và giữ được mạng sống.
Thì nghĩ đến điều đó sẽ thấy niềm vui, qua việc luận bàn vận động anh góp một phần công sức giúp cứu được nhiều người, thì đó là những trải nghiệm rất đặc biệt.
Tóm lại niềm vui từ những kết quả trong những sự việc có tính chất đặc thù, thứ niềm vui không nhiều người trải nghiệm được, giống như niềm vui của luật sư khi minh oan thành công cho tử tội, đó là động lực để anh duy trì việc nghiên cứu luận bàn đóng góp ý kiến trong xây dựng thể chế chính sách pháp luật.
Bạn trẻ lại hỏi: Em thấy anh thảo luận vấn đề đưa ra những ý kiến rất có tính thuyết phục, em muốn làm được như thế, anh bày cho em cách làm sao để làm được như anh.
Mình trả lời rằng: Em cần đọc sách để có kiến thức giúp em đưa ra được những thảo luận có chất lượng.
Bạn lại hỏi: Thế thì em cần đọc những loại sách nào.
Mình đáp: Lâu nay anh thường hay đọc các sách bán chạy bestseller mà người ta xuất bản trên khắp thế giới rồi được xuất bản ở Việt Nam. Chủ đề thì không cứ là chủ đề nào, thường thì anh thấy trên bìa sách người ta ghi là sách bán chạy bestseller là anh mua. Anh cũng hay đọc dòng sách về phát triển các quốc gia hoặc hồi ký của lãnh đạo các nước. Ví như cuốn “Bí quyết hóa rồng” hồi ký của ông Lý Quang Diệu hoặc như cuốn hồi ký của ông Winston Churchill về chiến tranh thế giới thứ hai.
Trong những cuốn sách đó nội dung kiến thức phong phú, em sẽ góp nhặt được ở trong đấy những mẩu kiến thức về pháp lý, kinh tế, chính trị, xã hội và nhiều thứ khác. Đó sẽ là chất liệu giúp cho em đưa ra được những ý kiến hay trong các thảo luận.
Điều đặc biệt là những sách đó được viết theo một lối khoa học nhân văn, đọc nhiều em sẽ thấm nhuần tư tưởng nhân văn vì con người, sẽ tạo nên chất liệu con người em, điều mà em sẽ ít đạt được khi tiếp nhận kiến thức theo một cách thức khác.
Ví như khi đọc sách đó anh không thấy người ta viết những lời lẽ gay gắt giận dữ mà luôn được viết với một lối hành văn khoa học soi sáng nhận thức, văn phong giản dị, ngôn ngữ dễ hiểu, đôi khi giàu tính văn chương hoặc là sự hài hước của tác giả. Ngồi hàng giờ với những trang sách đó sẽ là điều tạo nên khác biệt.
Nếu em sẵn lòng và ham thích đọc những cuốn sách dày cả nghìn trang thì khi đó em đã có tư duy của người nghiên cứu rồi. Em nhìn cơ tay anh đây, lên chuột như này là bởi anh có nhiều thời gian cầm những cuốn sách nặng đấy.
Bạn bảo thế sẽ đi tìm sách để đọc.
Tôi bảo rằng: Bản thân việc thảo luận cũng có ý nghĩa khi có người chịu khó lắng nghe học hỏi. Cho nên không nhất thiết là em phải đọc nhiều sách rồi mới bắt đầu thảo luận. Việc quan tâm tới những sự kiện và mong muốn lên tiếng thảo luận là một đức tính công dân tốt, ngay bây giờ em vẫn có thể làm việc đó nếu em quan tâm tới một nội dung chủ đề nào đấy.
Em có thể chia sẻ suy nghĩ, đặt ra những câu hỏi và đưa ra những ý kiến. Điều hết sức lưu ý là em cần nhận thức rằng kiến thức của mình còn hạn chế cho nên tránh đưa ra những lời lẽ xúc phạm đến người khác, bởi một người kiến thức hạn chế và không nói lại được người khác thường dễ trở nên tức giận.
Và khi em đã có trình độ hiểu biết rồi thì em sẽ tự nhận thấy là cần có thái độ ôn hòa tôn trọng đối với những ý kiến khác biệt trong mọi trường hợp. Khi em thấy người tham gia tranh luận không có thái độ như thế đối với em thì em nên dừng và rời khỏi cuộc thảo luận.
Anh nhớ đọc đâu đó ông Lý Quang Diệu từng viết rằng, trong một cuộc tranh luận mà một người đã trở nên nổi nóng xúc phạm người khác thì có nghĩa là không còn gì để nói nữa. Em hãy thử tìm đọc sách của những tác giả đó em sẽ có cảm tưởng như được trò chuyện và nhận lời khuyên từ chính những người đó vậy.
Bạn trẻ lại hỏi: Anh vừa nghiên cứu pháp luật, lại vừa làm công việc chuyên môn của luật sư, điều gì giúp anh làm tốt cả hai việc đó?
Mình trả lời: Đầu tiên như em có thể biết, chiếc máy bay trực thăng có khả năng thay đổi độ bay cao thấp, khi bay ở tầm thấp sẽ giúp quan sát rõ những công trình vật dụng trên mặt đất, còn khi máy bay tăng độ cao sẽ giúp có được tầm nhìn bao quát tổng thể một khu vực địa lý. Xuất phát từ tính năng của chiếc máy bay trực thăng như vậy, ở bên Singapore trong quá trình tuyển dụng nhân sự quản lý người ta chú ý tìm kiếm những người có khả năng giống như năng lực của chiếc máy bay trực thăng.
Họ tuyển dụng những người có khả năng giải quyết công việc chuyên môn cụ thể, giống như máy bay trực thăng bay ở tầm thấp, nhưng cũng cần người đó khả năng khái quát hóa vấn đề để đưa ra tầm nhìn chính sách quản lý cho một ngành lĩnh vực, giống như khi máy bay trực thăng bay ở tầm cao.
Nếu em để ý những công việc của anh lâu nay thì có thể thấy, quá trình làm luật sư bào chữa trong các vụ án hình sự, ví như kêu oan cho tử tội, anh sẽ chỉ ra vấn đề chứng cứ thế này thế kia, vận dụng chứng cứ để chứng minh cho người bị oan sai ra sao. Nhưng bên cạnh đó anh còn phân tích nghị luận đưa ra nhiều vấn đề về chính sách pháp luật hình sự, về những cơ chế tư pháp trong điều tra truy tố xét xử, những khung thể chế pháp lý có thể áp dụng cho nhiều vụ án về sau.
Hoặc khi tư vấn pháp lý trong lĩnh vực đất đai, bất động sản, bên cạnh công việc tư vấn pháp lý giải quyết tranh chấp cho những vụ việc cụ thể, anh cũng lại đưa ra những khuyến nghị về chính sách quản lý đất đai, chính sách quản lý bất động sản.
Thì đó là một dạng của năng lực trực thăng, chia sẻ như thế để em hiểu thêm về những điều lâu nay anh chia sẻ, đó là thuộc về năng lực con người. Ngoài ra chia sẻ thế cũng để giới thiệu giúp em hiểu biết thêm về một cơ chế đánh giá năng lực người làm việc mà thế giới họ vận dụng. Để trong quá trình làm việc, nếu em thấy được một người vừa có khả năng giải quyết chuyên môn, vừa có tư duy chính sách, thì hãy biết trân trọng đánh giá cao khả năng của người đó.
Luật sư Ngô Ngọc Trai