Quốc hội mới đây đã ban hành Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự đã bãi bỏ hình phạt tử hình ở 08 tội danh, sau khi luật mới có hiệu lực những người đã bị kết án tử hình trước đây về 8 tội danh này sẽ được chuyển hình phạt thành chung thân.
Trong số 8 tội danh bãi bỏ hình phạt tử hình có tội danh về vận chuyển trái phép chất ma túy. Câu hỏi đặt ra là thế còn những người đã bị kết án tử hình về các tội mua bán hoặc sản xuất trái phép chất ma túy thì sao? Có cơ hội nào cho họ được ân giảm xuống án chung thân?
Luật đề cao quyền con người
Mặc dù luật sửa đổi vẫn duy trì hình phạt tử hình đối với tội danh về mua bán và vận chuyển trái phép chất ma túy nhưng với tinh thần nhân đạo Quốc hội cũng đã sửa đổi nội dung điều khoản của các tội danh này mà theo đó sẽ giúp cho nhiều tử tội thoát khỏi việc thi hành án.
Cụ thể, luật mới đã nâng mức khởi điểm của khung hình phạt có án tử hình đối với tội danh về mua bán, sản xuất trái phép chất ma túy lên cao hơn mức so với trước đây.
Theo luật cũ khối lượng chất ma túy ở khung hình phạt tử hình chỉ cần từ 100 gam đối với chất heroin hoặc cocain hoặc từ chỉ từ 5kg đối với nhựa thuốc phiện hoặc nhựa cần sa.
Còn theo luật mới, mức khởi điểm của khung hình phạt có thể bị án tử hình đối với các chất như heroin hoặc cocain phải từ 3 kg trở lên, đối với nhựa thuốc phiện hoặc nhựa cần sa phải từ 30kg trở lên mới có thể bị án tử hình.
Với nội dung sửa đổi này Quốc hội cũng đã quy định rằng, những tử tội trước đây đã bị kết án về hành vi mua bán hoặc sản xuất trái phép chất ma túy, nếu khối lượng ma túy họ bị quy kết bằng hoặc dưới mức khởi điểm theo luật mới (ví như dưới 3kg đối với heroin hoặc cocain, dưới 30kg đối với nhựa thuốc phiện hoặc nhựa cần sa) thì chuyển hình phạt thành án chung thân.
Không chỉ có thế, luật mới còn quy định rằng, đối với những người đã bị kết án tử hình trước đây về các tội sản xuất hoặc mua bán trái phép chất ma túy mà khối lượng bị quy kết có thể lớn hơn mức khởi điểm của khung hình phạt theo luật mới (lớn hơn 3kg đối với heroin hoặc cocain, hoặc trên 30kg đối với nhựa thuốc phiện hoặc nhựa cần sa), nhưng nếu người bị kết án không phải là kẻ chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy, hoặc không có hai tình tiết tăng nặng trở lên, thì cũng sẽ được chuyển xuống án chung thân.
Tức là tinh thần của luật mới chỉ giữ lại hình phạt tử hình đối với những người chịu trách nhiệm đứng đầu trong các hoạt động tội phạm mà thôi, đó là những người chỉ huy, chủ mưu, cầm đầu hoặc người có hai tình tiết tăng nặng trở lên.
Như thế có thể hình dung rất nhiều trường hợp là những thanh niên hám lợi, bị dụ dỗ lôi kéo, đã tham gia vào các hoạt động mua bán sản xuất trái phép chất ma túy, chỉ vì tiền công mà làm theo chỉ đạo của người khác, sẽ được pháp luật nhân đạo ân giảm tránh cho việc bị thi hành án tử hình.
Từ đó có thể thấy luật sửa đổi mới đây đã đưa ra những quy định hết sức thuận lợi cho việc thu hẹp giảm thiểu số lượng tử tội. Từ các quy định như thế một số lượng rất lớn các trường hợp tử tội sẽ được giảm mức án, số lượng còn lại trên phạm vi cả nước sẽ giảm xuống rất nhiều.
Đây là điều rất đáng trân trọng theo tinh thần tôn trọng đề cao quyền sống của con người và đó sẽ là cơ sở thuận lợi để rồi tới một ngày thì có thể cân nhắc bãi bỏ hoàn toàn hình phạt tử hình.
Ngược xu hướng
Trong khi luật mới là như vậy thì mới đây Tòa án nhân dân tối cao trình ra dự thảo văn bản quy định về việc xem xét lại bản án tử hình trước khi thi hành án, đã rút ngắn quãng thời gian xem xét bản án tử hình trước khi thi hành xuống còn chỉ hơn một năm.
Với quy trình mới được dự thảo có thể hiểu các cơ quan muốn làm rõ các bước quy trình và rút ngắn toàn bộ quãng thời gian xử lý vụ việc mà lâu nay vốn chưa rõ ràng.
Thực tế Bộ luật tố tụng hình sự lâu nay chỉ quy định nội dung ngắn gọn là trong thời gian bảy ngày kể từ ngày tuyên án phúc thẩm, người bị kết án được làm đơn xin ân giảm gửi lên Chủ tịch nước, còn những công việc về sau đó thì chưa có quy định pháp luật cụ thể.
Là người quan tâm tới chủ đề về án tử hình lâu nay tôi thấy điều này rất đáng tiếc là đã đi ngược lại tinh thần nhân đạo mà Quốc hội đã thể hiện khi vừa mới thông qua luật bãi bỏ hình phạt tử hình ở 8 tội danh.
Điều này cũng đi ngược xu hướng pháp luật nhân đạo mà các nước trên thế giới đang vận dụng khi chấp nhận việc giam giữ kéo dài đối với các tử tù thay vì đưa họ đi thi hành án.
Có 24 quốc gia trên thế giới hiện đã bãi bỏ việc thi hành án tử hình trên thực tế mặc dù vẫn có án tử hình trên danh nghĩa theo pháp luật. Đối với 24 quốc gia này các tử tù sẽ ở trong tình trạng giam giữ kéo dài, cho tới thời điểm được ân xá xuống tù chung thân hoặc bị chết trong quá trình giam giữ.
Đối với các quốc gia vẫn còn thi hành án tử hình trên thực tế thì có thể hình dung là tử tù cũng sẽ bị giam giữ nhiều năm mới bị đưa đi thi hành. Ví dụ như Nhật Bản hiện có khoảng 107(*) từ tội đang chờ thi hành án, trong khi tốc độ thi hành án lại rất chậm, vài ba năm mới thi hành một trường hợp.
Bản thân quy trình giải quyết đối với án tử hình của Việt Nam lâu nay, vì các lý do khác nhau, cũng ở trong tình trạng giam giữ kéo dài, có những tử tội hàng chục năm hoặc lâu hơn thế. Đó thực sự là điều không hề dễ chịu nhưng dù sao thì điều đó cũng cùng xu hướng và tiệm cận với cách thức xử lý nhân đạo mà nhiều nước trên thế giới cũng đang áp dụng.
Nay nếu rút ngắn quãng thời gian này xuống chỉ còn hơn một năm sẽ rất bất lợi cho các tử tội về cả mặt pháp lý và tâm lý, bởi lẽ sau khi thực hiện hành vi phạm tội ví như giết người và được đưa ra xét xử, thông tin vụ án tới được với công luận gây phẫn nộ, quãng thời gian chỉ hơn một năm chưa khiến cho nạn nhân và công luận nguôi ngoai đi về vụ việc, trong bối cảnh như vậy rất khó để cho các cơ quan đưa ra một quyết định có tính chất nhân đạo đối với tử tội.
Kinh nghiệm của tôi làm việc về án tử hình lâu nay cũng thấy rằng sau khi tử tội bị kết án tử hình phải chấp nhận bị giam giữ một số năm nhất định rồi lúc đấy mới có hy vọng được ân giảm.
Bởi vậy điều nên làm đối với Việt Nam hiện nay là hãy đầu tư nguồn lực để cải thiện môi trường điều kiện giam giữ đối với các tử tù, để giảm bớt áp lực cho cơ quan quản lý trại giam, đầu tư cải thiện điều kiện giam giữ để các tử tù có thể sống được trên tinh thần nhân đạo trong hoàn cảnh giam giữ kéo dài, đó mới là hướng đi đúng trong vấn đề về án tử hình.
(*) Số liệu tham khảo từ Chatgpt nên bài viết chỉ có tính chất tham khảo, mọi người cần kiểm chứng thêm qua các nguồn thông tin khác nhau.
Luật sư Ngô Ngọc Trai