Hôm 12/11/2025, tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú.
Nhiều đại biểu bày tỏ ý kiến đồng tình với dự luật nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý cho việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân, đồng thời đề xuất nhiều ý kiến cụ thể để dự thảo luật vừa nhân văn và khả thi trong thực tiễn.
Bỏ giam cùm chân
Trong bài phát biểu của mình Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, Đoàn Đại biểu Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: “Đối với biện pháp kỷ luật, đại biểu cho rằng quy định “cùm một chân” nên được thay bằng biện pháp giám sát đặc biệt qua camera hoặc tách biệt không gian sinh hoạt, bảo đảm tính nhân đạo và phù hợp chuẩn mực quốc tế”.
Nội dung ý kiến như vậy có thể hiểu là đại biểu đề nghị bãi bỏ hình thức giam cùm chân. Đồng tình với ý kiến đó tôi muốn bàn luận góp ý làm rõ thêm như sau.
Đầu tiên có thể thấy là nội dung quy định về cùm chân trong dự thảo luật sửa đổi hiện nay được giữ nguyên như quy định của Luật thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015. Theo đó có hai trường hợp giam cùm chân như sau.
Thứ nhất, đối với người bị tạm giữ, tạm giam, khi vi phạm nội quy giam giữ và bị giam ở buồng kỷ luật, nếu có có hành vi chống phá quyết liệt cơ sở giam giữ, tự sát, tự gây thương tích cho bản thân, xâm phạm tính mạng, sức khỏe của người khác thì bị cùm một chân.
Thứ hai, đối với người bị kết án tử hình, luật quy định trại tạm giam phải tổ chức buồng riêng hoặc khu riêng để giam giữ người bị kết án tử hình. Trong quá trình quản lý tạm giam người bị kết án tử hình, nếu xét thấy họ có biểu hiện bỏ trốn, tự sát hoặc có hành vi nguy hiểm khác thì Thủ trưởng cơ sở giam giữ quyết định việc cùm một chân và tổ chức theo dõi, quản lý, ngăn ngừa.
Tôi thiết nghĩ khi quy định không thay đổi và được giữ nguyên như vậy thì nhiều khả năng việc thực thi trên thực tế về vấn đề này trong những năm tới cũng sẽ không có thay đổi so với những năm trước đây.
Mấy năm trước minh oan cho tử tù Hàn Đức Long, trong các lần trò chuyện ông Long nhiều lần lặp lại nội dung nói với tôi rằng trong 11 năm đi tù oan thì có tới 07 năm bị giam cùm chân.
Mọi người hãy hình dung việc bị giam giữ trong phòng chật chội với một chân bị cùm và tử tù chỉ có thể ngồi hoặc nằm trên bệ xi măng.
Không có thông tin bằng chứng nào về việc ông Long vi phạm cơ sở giam giữ. Như thế có thể hiểu là việc giam cùm chân là biện pháp áp dụng thường xuyên cho tử tù.
Cũng qua một số vụ bào chữa cho thân chủ tử tội trong các vụ án giết người, khi vụ án còn đang trong quá trình giải quyết thì cũng thấy đã bị giam cùm chân rồi.
Thiết nghĩ Luật nên bãi bỏ hình thức cùm chân cho mọi trường hợp, bởi vì nếu để cho phép cùm chân trong những trường hợp nào đó thì với môi trường khép kín và tâm lý phòng ngừa quá cao rất khó biết được trường hợp nào thỏa đáng.
Dù cho người bị giam có hành vi thế nào đi nữa thì chỉ cần giam cách ly riêng trong phòng là đủ, việc giam cùm chân là không phù hợp với quan điểm chú trọng về bảo đảm quyền con người hiện nay.
Cho nên đồng tình với ý kiến của Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng. Bên cạnh đó tôi băn khoăn không biết khi chuẩn bị cho việc sửa đổi dự luật này thì có đoàn Đại biểu nào thực hiện khảo sát đi thăm thực tế phòng giam dành cho tử tội.
Khi chứng kiến tận mắt sẽ cảm nhận rõ hơn về môi trường điều kiện giam giữ, từ đó giúp cho việc đưa ra quy định sẽ phù hợp với thực tế.
Tăng số lần thăm gặp
Cũng trong bài phát biểu về dự án Luật thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú, Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng phát biểu đồng tình với Điều 23 dự thảo quy định về tần suất thăm gặp, theo đó người bị tạm giam được gặp thân nhân một lần mỗi tháng.
Tuy nhiên đại biểu đề nghị xem xét cho người bị tạm giam có thái độ cải tạo tốt được tăng thêm số lần gặp mặt, đặc biệt vào các dịp lễ, Tết.
Về vấn đề này tôi thấy như sau.
Đầu tiên cần thấy rằng người đang bị tạm giam để phục vụ hoạt động điều tra thì việc đánh giá là cải tạo tốt là không đúng với hoàn cảnh, nhưng có thể hiểu ý của đại biểu là khi người bị tạm giam có ý thức tuân thủ nội qui nơi giam giữ thì có thể được cho phép tăng số lần thăm gặp người thân, đặc biệt là vào những dịp lễ tết.
Tôi thấy đề xuất cũng hợp lý nhân văn và có thể được chấp nhận, song bên cạnh đó thiết nghĩ Quốc Hội cũng có thể ấn định cho phép người bị tạm giam được gặp thân nhân hai lần mỗi tháng thay vì một lần mỗi tháng với thời gian gặp một tiếng như hiện nay.
Bởi lẽ nếu hoàn cảnh cho phép có thể thăm gặp một lần mỗi tháng thì đâu có gì hạn chế trở ngại ở góc độ quản lý nhà nước khi cho phép người bị tạm giam được gặp hai lần mỗi tháng?
Vấn đề này trước nay tôi đã có quan tâm tìm hiểu, trong bài viết “Từ một vụ án hối lộ bàn về quyền gặp thân nhân của bị can” đã giới thiệu cho biết ở Hàn Quốc người bị tạm giam được gặp thân nhân mỗi ngày.
Nay tham khảo thêm ChatGPT(*) được biết ở Nhật Bản pháp luật hình sự cũng quy định cho phép người bị tạm giam được gặp người thân mỗi ngày và thời gian gặp chừng 20 phút, trừ những trường hợp bị tòa án ra lệnh cấm tiếp xúc do lo ngại hủy hoại chứng cứ hoặc bỏ trốn.
Bởi vậy thiết nghĩ nếu như chưa thể quy định cho phép việc gặp gỡ hằng ngày như các nước kia thì với điều kiện kinh tế xã hội hiện nay, với môi trường pháp lý hiện nay, với những quan điểm nhận thức hiện nay về đảm bảo quyền con người, quyền của bị can bị cáo, xét theo các góc độ khía cạnh đó thì Quốc Hội cũng có thể cân nhắc ấn định số lần gặp của người bị tạm giam với người thân tăng lên hai lần mỗi tháng.
(*) Thông tin từ Chat GPT chỉ có tính tham khảo và mọi người nên tự tìm hiểu kiểm tra thêm qua các nguồn khác nhau.
Luật sư Ngô Ngọc Trai