Hôm 17/10/2025 vụ án Gà Lôi trắng được Tòa án nhân dân tỉnh Hưng Yên đưa ra xét xử phúc thẩm xem xét lại hành vi của bị cáo trong việc nuôi nhốt đem bán một đàn 13 con Gà Lôi trắng.
Vụ án đã thu hút sự chú ý của dư luận ngay từ phiên sơ thẩm với hình phạt cho bị cáo là 6 năm tù.
Thay đổi pháp luật
Tại thời điểm hành vi của bị cáo bị phát hiện, một nghị định của Chính phủ ban hành năm 2021 đang có hiệu lực xếp loại Gà Lôi trắng thuộc danh mục động vật hoang dã quý hiếm nguy cấp cần được bảo vệ mà theo đó những hành vi nuôi nhốt sẽ bị xử lý hình sự.
Nhưng trước thời điểm phiên tòa xét xử sơ thẩm được mở, một thông tư mới do Bộ nông nghiệp môi trường ban hành đã hạ mức độ nguy cấp đối với giống loài Gà Lôi trắng, theo đó đây vẫn là động vật hoang dã quý hiếm nhưng mức độ nguy cấp đã giảm và hành vi nuôi nhốt sẽ không còn bị xử lý hình sự.
Tòa án đã không kịp nắm bắt vận dụng quy định mới này trong quá trình xét xử sơ thẩm.
Phiên xét xử diễn ra tòa án đã tuyên miễn trách nhiệm hình sự cho bị cáo do đã có sự thay đổi quy định pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa.
Từ vụ án này tôi suy nghĩ về sự phát triển của pháp luật.
Việt Nam là một quốc gia đang phát triển có tốc độ tăng trưởng bình quân GDP cầu người cao, các điều kiện đời sống kinh tế xã hội có sự thay đổi nhanh.
Nhờ những tiến bộ về khoa học thú y và điều kiện chăn nuôi đã giúp gia tăng số lượng loài động vật nguy cấp quý hiếm, ví như bị cáo trong vụ án này đã nhân giống từ hai cá thể động vật nguy cấp thành một đàn 13 con.
Sự thay đổi điều kiện đời sống kinh tế xã hội đã đưa đến sự thay đổi của một quy định pháp luật chỉ trong khoảng thời gian 05 năm.
Tới đây xin nhắc lại một nguyên lý triết học duy vật lịch sử mà mọi người đã được học khi còn ở trường phổ thông đó là cơ sở hạ tầng sẽ quyết định kiến trúc thượng tầng.
Trong đó cơ sở hạ tầng là tổng hợp những quan hệ sản xuất tạo thành cơ cấu kinh tế của một xã hội, bao gồm trong đó điều kiện đời sống kinh tế, sự phát triển của khoa học kỹ thuật, sự gia tăng năng suất lao động.
Còn kiến trúc thượng tầng bao gồm toàn bộ những quan điểm chính trị, triết học, luật pháp, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, và nhiều thứ khác.
Sau mấy chục năm mở cửa hội nhập, đất nước đã đạt được nhiều kết quả trong thu hút đầu tư thương mại, mở rộng quan hệ bang giao, những điều đó đã giúp đời sống người dân được nâng cao, trình độ học thức của dân chúng tăng lên.
Một lượng lớn công dân có điều kiện đi lại ra nước ngoài sinh sống học tập lao động được mở mang kiến thức hiểu biết, ngoài ra là sự phổ biến của sách báo phim ảnh và báo chí điện tử.
Tất cả những cái đó thuộc về cơ sở hạ tầng mà sẽ đặt ra đòi hỏi về sự thay đổi ở kiến trúc thượng tầng về các quy định pháp luật và sự thực thi pháp luật.
Phát triển tư pháp
Là luật sư hành nghề trong lĩnh vực tư pháp, đứng trước sự biến đổi phát triển của đời sống kinh tế xã hội, tôi thấy cơ chế tư pháp hình sự cần cải cách điều chỉnh ở nhiều nội dung.
Chú trọng hơn về việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Đây là những nội dung mà trong các nghị quyết chính trị và văn bản pháp luật từ nhiều năm qua cũng đã đề cập đến song việc triển khai thực thi trong thực tế cũng còn hạn chế.
Đảm bảo thực hiện đúng nội dung về quyền trình bày lời khai của bị can, đó là một cách hành văn quy định khác về quyền im lặng phù hợp với mức độ phát triển của nền tư pháp về một chế định pháp lý các nước đã quy định từ lâu.
Qua việc cho phép bị can được giữ im lặng hoặc được quyền trình bày lời khai mà theo đó khai báo là quyền chứ không phải nghĩa vụ, pháp luật dự liệu tránh cho họ gặp phải những hành vi bức cung nhục hình xâm phạm quyền con người.
Giao trách nhiệm cho luật sư bào chữa thực hiện công việc giải thích quyền và nghĩa vụ cho bị can thay vì để điều tra viên làm việc đó.
Hạn chế công bố hình ảnh người phạm tội trên các phương tiện truyền thông đại chúng, điều sẽ ảnh hưởng tới khả năng phục hồi hội nhập trở lại đời sống của họ sau một vài năm thụ án.
Cải thiện môi trường điều kiện giam giữ, mấy năm trước tôi đã có những kiến nghị về lắp quạt điện để tạo mát trong mùa hè cho phòng giam, đảm bảo cho bị can được sử dụng nước nóng và đồ ăn nóng khi mùa đông, bỏ quy định về giam giữ cùm chân.
Đảm bảo quyền của người bị giam giữ trong việc thăm gặp người thân khi vụ án đang còn trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Cho phép phạm nhân là những người đã bị kết án và đưa đi thi hành án, được mời luật sư cho những vụ việc pháp lý theo mong muốn của họ.
Coi trọng công lý theo thủ tục, thượng tôn pháp luật (pháp luật quy định thủ tục thì vi phạm thủ tục cũng là vi phạm pháp luật). Những chứng cứ được thu thập vi phạm về thủ tục tố tụng như lời khai không có sự tham gia của luật sư, không được ghi âm ghi hình, không giải thích cho bị can hiểu rõ về quyền trình bày lời khai, thì không sử dụng làm bằng chứng vụ án.
Có cơ chế xử phạt vi phạm đối với hành vi không tuân thủ quy định pháp luật về thủ tục tố tụng.
Tóm lại, trong một quốc gia đang phát triển thì hệ thống pháp luật cũng còn đang trên đà phát triển, khi quốc gia có tốc độ phát triển nhanh thì cũng đặt ra nhu cầu đòi hỏi hệ thống pháp luật cũng cần điều chỉnh thay đổi nhanh cho phù hợp tương ứng.
Luật sư Ngô Ngọc Trai