Hôm 20/8/2025 Tòa án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đưa ra xét xử vụ án ma túy, bị cáo Nguyễn Xuân Trang, tuổi đời chỉ mới 20, do hám lợi và dại dột đã làm theo chỉ đạo của một người không rõ danh tính qua mạng xã hội.
Bị cáo đã thực hiện các hành vi giao nhận mua bán ma túy với số lượng lên tới 20kg, tòa đã kết án tử hình, cùng với Trang còn có một bị cáo 18 tuổi có quan hệ bà con bị tuyên phạt 14 năm tù.
Sau khi suy nghĩ về hình phạt tử hình trong vụ án này tôi nhận thấy có lẽ Quốc hội sẽ cần sửa đổi điều chỉnh một nội dung trong Bộ luật hình sự.
Điều khoản chuyển tiếp
Theo nội dung báo đưa về vụ án thì trước khi bị bắt quả tang bị cáo đã thực hiện một giao dịch mua bán khác trước đó, cũng do người không rõ danh tính hướng dẫn qua mạng xã hội telegram, Trang đã được trả công số tiền 15 triệu đồng.
Theo quy định hiện nay với số lượng ma túy mua bán bị bắt giữ như trong vụ án này thì đủ mức để bị tuyên tử hình.
Mới đây Quốc hội đã ban hành Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự năm 2025, đã bỏ hình phạt tử hình ở tội danh vận chuyển trái phép chất ma túy, nhưng vẫn giữ hình phạt tử hình đối với các tội sản xuất và mua bán trái phép chất ma túy.
Song luật mới đã nâng mức khởi điểm ở khung hình phạt có án tử hình đối với các tội mua bán, sản xuất trái phép chất ma túy. Ví như luật mới đã nâng mức khởi điểm từ 100g lên 3kg đối với các chất như heroin hoặc cocain, nâng từ 5kg lên 30kg đối với cần sa.
Tức là trước kia theo luật cũ người nào mua bán sản xuất chỉ từ 100 gam heroin hoặc cocain trở lên là đã có thể bị tử hình rồi, nay phải từ 3 kg trở lên mới có thể bị kết án tử hình.
Hoặc trước kia theo luật cũ người nào mua bán sản xuất chỉ từ 5 kg cần sa trở lên là đã có thể bị tử hình rồi, nay phải từ 30 kg trở lên mới có thể bị kết án tử hình.
Theo nguyên tắc vận dụng có lợi cho người bị xét xử, Luật mới quy định điều khoản chuyển tiếp rằng, những trường hợp đã bị kết án tử hình trước đây về các tội mua bán, sản xuất mà khối lượng ma túy thấp dưới mức khởi điểm của khung hình phạt có án tử hình theo luật mới (dưới 3kg hoặc dưới 30kg theo tùy loại vừa nêu) thì sẽ được chuyển hình phạt thành chung thân.
Đối với những trường hợp đã bị kết án tử hình trước đây mà khối lượng ma túy lớn hơn mức khởi điểm của khung hình phạt có án tử hình theo luật mới (trên 3kg hoặc trên 30kg theo tùy loại) nhưng người bị kết án không phải là chỉ huy, chủ mưu, cầm đầu hoặc không có hai tình tiết tăng nặng trở lên thì cũng sẽ được chuyển hình phạt thành chung thân.
Câu hỏi đặt ra là nội dung điều khoản chuyển tiếp về các trường hợp không phải là chỉ huy, chủ mưu, cầm đầu sẽ được áp dụng thế nào đối với những người bị xét xử hiện nay.
Vì nội dung điều khoản chuyển tiếp chỉ áp dụng cho những trường hợp đã bị kết án tử hình trước đây, trong khi tòa án xét xử hiện nay sẽ vẫn phải căn cứ vào điều luật nội dung về hành vi để quyết định hình phạt.
Ví như về tội mua bán như trong trường hợp của bị cáo Nguyễn Xuân Trang nêu trên mà không có ngoại lệ xét xem bị cáo có phải là chỉ huy, chủ mưu, cầm đầu hay không, vì các điều luật về tội sản xuất Điều 248, tội mua bán Điều 251 không có nội dung phân biệt.
Nhưng nếu tuyên phạt tử hình những người không phải là chỉ huy, chủ mưu, cầm đầu hiện nay thì sẽ không công bằng khi so với các trường hợp bị kết án trước kia.
Bởi vậy, thiết nghĩ Quốc hội cần sửa lại luật, đưa ra thêm quy định đó là không kết án tử hình đối với những trường hợp mua bán, sản xuất trái phép chất ma túy chỉ vì do hám lợi mà làm theo chỉ đạo hướng dẫn chỉ đạo của người khác.
Chuyển nội dung từ điều khoản chuyển tiếp thành nội dung trong các điều luật nội dung, cụ thể tại các Điều 248, 251.
Hy vọng cho tử tội
Quốc hội mới thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của bộ luật hình sự đã bãi bỏ hình phạt tử hình ở tám tội danh(*), những tử tội đã bị kết án thuộc về tám tội danh này sẽ được chuyển hình phạt xuống chung thân.
Cùng với lý do nhân đạo mà Quốc Hội đã bãi bỏ hình phạt tử hình là tám tội danh kia thì những tử tù khác còn lại cũng vẫn có hy vọng.
Trong bối cảnh đất nước hội nhập, kinh tế tăng trưởng phát triển, nhận thức của dân chúng về các giá trị quyền con người ngày càng được nâng cao, theo đó hệ thống pháp luật cũng cần được điều chỉnh cho phù hợp với nhận thức mới của công chúng về chân lý giá trị công lý.
Các quốc gia đối tác, các tổ chức tài chính quốc tế, các nhà đầu tư nước ngoài, sẽ nhìn vào những thông số dữ liệu thực thi pháp luật trong nước để đánh giá mức độ tiến bộ của một hệ thống pháp luật, để ra quyết định về các mối quan hệ đầu tư thương mại hoặc mở rộng quan hệ bang giao theo chiều sâu.
Vì những lý do đó việc thi hành án tử hình có thể kỳ vọng là sẽ giảm đi nhiều.
Thì đó là quan điểm suy nghĩ của tôi trong tư cách là một người đã dành nhiều thời gian nghiên cứu vận động về án tử hình những năm qua.
Bởi vậy đối với những trường hợp tử tội nằm ngoài tám tội danh mới bỏ hình phạt tử hình thì vẫn có hy vọng sẽ được ân xá theo chính sách nhân đạo của nhà nước thông qua các quyết định ân giảm của Chủ tịch nước.
Ở một diễn biến khác, dự thảo văn bản Thông tư liên tịch do Tòa án nhân dân tối cao xây dựng, quy định về xem xét lại bản án tử hình trước khi đưa đi thi hành án, qua theo dõi báo chí và mạng xã hội thì không thấy có bài thảo luận về nội dung này.
Tôi hy vọng văn bản sẽ được rút lại vì xu hướng pháp luật nhân đạo hiện nay của thế giới, cũng là của Việt Nam lâu nay, là thà chấp nhận giam giữ kéo dài còn hơn là mau chóng đưa đi thi hành án.
Khi thời gian giam giữ kéo dài những tử tội như Nguyễn Xuân Trang nêu trên, mới 20 tuổi còn rất trẻ, sẽ có cơ hội giữ được mạng sống chờ khi có sự thay đổi về quy định pháp luật.
(*) Về 8 tội danh mới bãi bỏ hình phạt tử hình, gồm các tội: Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109); Phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 114); Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194); Vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250); Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421); Gián điệp (Điều 110); Tham ô tài sản(Điều 353); Nhận hối lộ (Điều 354).
Luật sư Ngô Ngọc Trai