Lâu nay đã có nhiều ý kiến phản ánh về năng lực lập pháp của Quốc hội Việt Nam, tồn tại nhiều bất cập, khiến cho chất lượng làm luật thấp.
Nguyên nhân thì có nhiều, ví như sâu xa thì do việc tổ chức bầu cử ứng cử chưa hoàn toàn tự do dân chủ để cử tri lựa chọn người xứng đáng có năng lực.
Hoặc tình trạng đại biểu kiêm nhiệm chiếm tới 65% trong đó đại đa số là cán bộ Hành pháp lại kiêm nhiệm đại biểu Lập pháp.Thời gian họp mỗi năm chỉ khoảng hai tháng tập trung là quá ngắn làm giảm vai trò sức sống của cơ quan lập pháp trong đời sống quốc gia.
Cùng với đó là tình trạng hành chính hóa hoạt động của Quốc hội thông qua các Đoàn đại biểu mỗi tỉnh và các Ủy ban chuyên môn của Quốc hội.
Khiến cho Đại biểu bị quản lý phụ thuộc làm mất đi tính tự chủ linh hoạt và ý chí chủ động của người vốn được bầu bởi cử tri.
Bộ phận giúp việc hay cản trở?
Nhưng còn có một nguyên nhân quan trọng góp phần khiến cho năng lực lập pháp của Quốc hội còn thấp mà lâu nay chưa được chỉ ra đánh giá.
Đó là vấn đề thuộc về năng lực của bộ phận giúp việc, năng lực của bộ phận chuyên viên văn phòng, đây là cái hợp thành tổng thể cái chung là năng lực lập pháp, tạo ra các sản phẩm là văn bản pháp luật.Lâu nay nhiều ban ngành đã kêu ca về tình trạng chồng chéo của các quy định pháp luật, giữa các văn bản tồn tại những điểm không ăn khớp thống nhất.
Bài ‘Chồng chéo, xung đột pháp luật: Bài toán khó cần được xử lý’ trên trang Quochoi.vn cho biết, tình trạng chồng chéo xung đột giữa các văn bản quy phạm pháp luật đang gây nhiều khó khăn cho người dân, doanh nghiệp và cả các cơ quan nhà nước trong quá trình áp dụng pháp luật.
Bài báo cho biết, tại cuộc họp Chính phủ hồi tháng 8 năm 2018 về chuyên đề xây dựng pháp luật, các Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình, Vương Đình Huệ, Trịnh Đình Dũng và nhiều vị “tư lệnh” các ngành giao thông vận tải, tài nguyên và môi trường, công thương, y tế và đại diện các Ủy ban của Quốc hội đều nhận định tình trạng chồng chéo, xung đột pháp luật là vấn đề lớn, cản trở sự phát triển hiện nay.
Cho rằng thực tế có tình trạng các luật mâu thuẫn, không biết áp dụng theo luật nào, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình đề nghị, khi có sự xung đột giữa các luật thì trách nhiệm của Chính phủ là trình Quốc hội có Nghị quyết xác định chọn áp dụng luật.
Năm 2018 Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ gồm 16 thành viên đã trình một báo cáo đề nghị chỉnh sửa 9 luật.
Đó là các luật gồm: Luật Đầu tư, Luật Nhà ở, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Đất đai, Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu, Luật Dân sự, Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp.
Khi rà soát 9 văn bản luật này kết quả cho thấy có 6 vướng mắc do chồng chéo giữa các quy định, 16 vướng mắc do những mâu thuẫn hoặc không tương thích giữa các quy định, 8 vướng mắc do quy định không rõ ràng, thiếu cụ thể, và 7 vướng mắc do quy định bất hợp lý.
Tháng 12 năm 2019 Thủ tướng Chính phủ thành lập Tổ công tác đặc biệt do Bộ trưởng Bộ Tư pháp làm Tổ trưởng, có sự tham gia của các bộ, cơ quan liên quan để rà soát những quy định pháp luật chồng chéo, bất cập, không phù hợp thực tiễn, gây khó khăn, kìm hãm sự phát triển.
Trước đó tại các kỳ họp Quốc hội, tình trạng chồng chéo các quy định pháp luật cũng đã nhiều lần được đề cập tìm cách khắc phục xử lýVấn đề này xem ra ngày một phức tạp và chiếm một thời lượng nghị sự lớn của cả Quốc hội, Chính phủ và các bộ ngành.
Làm đúng việc
Tôi cho rằng việc sửa chữa các lỗi chồng chéo này là công việc của các chuyên viên pháp lý và bộ phận giúp việc trong soạn thảo kỹ thuật văn bản.
Trong hoạt động lập pháp, cần tách bạch giữa các nội dung lớn cần thảo luận và biểu quyết với các vấn đề kỹ thuật câu chữ chuyên môn.Các nhà làm luật không nên để bị gây khó bởi những vấn đề kỹ thuật mà họ vốn không thạo.
Khi Đại biểu có ý kiến sửa đổi thì cơ quan tiếp thu không đề nghị Đại biểu viết lại cả điều luật theo như ý muốn, vì như thế là tạo áp lực gây khó cho Đại biểu bằng kỹ thuật lập pháp mà họ không biết.
Đối với việc xử lý các chồng chéo pháp luật hiện nay, lãnh đạo chính trị không nên sa đà vào công việc của các chuyên viên pháp lý. Đây cũng là cái dở của lãnh đạo kỹ trị, những người đi từ thấp lên cao trong bộ máy hành chính, bị lối nhận thức cũ trói buộc khi đã ở cương vị khác.
Hoặc do giữ mối quan hệ thân thiết với đội ngũ chuyên viên pháp lý và cán bộ bậc trung trong hệ thống bộ máy, khiến cho lãnh đạo chính trị bị chi phối nhầm tưởng về những vấn đề quan trọng cần giải quyết của quốc gia.
Cần xác lập thật rõ và khoa học quy trình làm luật, công việc của lãnh đạo chính trị là xác định các nội dung vấn đề lớn mà các Đại biểu Quốc hội đại diện cho các nhóm thành phần dân chúng tranh luận và đã biểu quyết, khi đã có kết quả rồi thì giao cho bộ phận chuyên viên pháp lý, kỹ thuật văn bản soạn thành các câu chữ điều luật.
Tình trạng quy định chồng chéo hiện nay cho thấy bộ phận văn phòng giúp việc của cả cơ quan trình dự án luật lẫn cơ quan thẩm định thông qua đều đã không làm tốt khâu nghiên cứu và kỹ thuật lập pháp.
Điều này cho thấy sự đầu tư hoặc năng lực của bộ phận này chưa cao.
Nay đứng trước tình trạng như vậy cần đánh giá lại bộ máy giúp việc, chuyên viên pháp lý.
Kiểm tra đánh giá xem đội ngũ này đã làm việc tốt chưa, có lười nhác cẩu thả không, có phải do lương thấp và chi phí đài thọ cho soạn thảo văn bản luật quá ít ỏi nên thiếu chuyên tâm?
Có hay không việc các chuyên viên văn phòng áp lực với đại biểu và các lãnh đạo chính trị bằng các thủ thuật lề thói của bộ máy quan liêu của mình?
Môi trường lập pháp đáng lo ngại
Nhiều người có năng lực phẩm chất và tâm huyết nhưng lại không thể được bầu trở thành Đại biểu Quốc hội.
Họ đành phải bộc lộ năng lực của mình qua phương tiện truyền thông xã hội báo chí.
Họ trở thành những trí thức dân sự luận bàn các vấn đề xã hội, nói lên ý chí nguyện vọng của các nhóm dân chúng khác nhau, là người khai mở và giúp đỡ người dân cũng như các ban ngành nhà nước về các sự vụ bằng tri kiến của mình.
Trong khi đó đáng tiếc, nhiều vị Đại biểu Quốc hội thiếu tri kiến tâm huyết, chẳng thiết tha gì với cương vị, chẳng thấy có tiếng nói trước các vấn đề nóng bỏng của xã hội.
Hay là các vị đó cho rằng chỉ nói đúng nơi đúng lúc, nói trong các hội nghị, vậy thì báo chí và mạng xã hội thì sao?
Các Đại biểu đó còn không muốn làm sao để tạo ra hiệu lực hiệu quả cho ý kiến của mình.Đâu đó chỉ có một số ít Đại biểu là mạnh dạn gai góc luận bàn nhiều vấn đề thời sự của đất nước.
Đành rằng không phải lĩnh vực chuyên môn nào Đại biểu cũng biết, ví như các vấn đề khoa học chuyên môn sâu thì không biết, nhưng Đại biểu phải biết về tổ chức bộ máy nhà nước, về trách nhiệm quyền hành, về phân công vai trò trách nhiệm.
Như thế là đủ để lên tiếng giúp công luận thấy được ai phải giải quyết và chịu trách nhiệm về vấn đề gì. Nếu có đội ngũ thư ký giúp việc hoặc chuyên gia hỗ trợ tốt thì có thể đi sâu hơn nữa vào luận bàn các vấn đề.
Cho nên tựu chung lại Quốc hội và Chính phủ cần kiểm tra đánh giá lại năng lực của bộ phận giúp việc, cải tổ phương thức tổ chức hoạt động để nâng cao năng lực lập pháp.
Bên cạnh đó phải tiến hành bầu cử ứng cử hoàn toàn tự do công bằng để cử tri lựa chọn, hoặc ít nhất thì phải dành một số ghế nhất định cho những ứng viên độc lập là người có năng lực thực sự ngoài xã hội.
Bài đã đăng trên BBC News Tiếng Việt tại đây: Google search ‘Lãnh đạo chính trị bị giới chuyên viên làm khó’